Иако нападите на ајкули предизвикуваат страв во коски кај сите луѓе, тие не се чудовишта кои го сакаат вкусот на човечкото месо.
Нападите од ајкула, за кои деновиве често се дискутира во медиумите, покренуваат многу прашања за овие предатори за кои всушност знаеме многу малку. Ајкулите предизвикуваат страв во коски кај луѓето ширум светот како што тоа го прави ниту едно друго суштество.
Ненадејното насилство што следи по нападот на ајкула е застрашувачко искуство за жртвите, но дали ајкулите навистина се чудовишта кои го сакаат вкусот на човечкото месо?
Зошто напаѓаат ајкулите?
– Деведесет или повеќе проценти од нападите на ајкули се грешка. Тие претпоставуваат дека сме нешто што не сме, вели Гери Адкисон, нуркач.
Иако нападот на ајкула може да изгледа злобен и брутален, важно е да се запамети дека ајкулите не се зли суштества кои постојано бараат луѓе за напад. Тие се животни кои користат инстинкти, исто како и сите други. Како предатори на врвот на синџирот на исхрана на океаните, ајкулите се родени да ловат и да јадат огромно количество месо.
Ајкулата се храни со други морски суштества, главно риби, морски желки, китови и морски лавови или фоки. Луѓето ги нема на нејзиното мени. Всушност, луѓето не обезбедуваат доволно масно месо за ајкулата, на која и треба многу енергија за да го придвижи своето големо, мускулесто тело.
Ако ајкулите не се заинтересирани да јадат луѓе, зошто нè напаѓаат? Првиот поим може да се најде во моделот во кој се случуваат повеќето напади. Во повеќето случаи, ајкулата ја каснува жртвата, останува неколку секунди, можеби влечејќи ја жртвата низ водата или под површината, а потоа ја ослободува.
Многу ретко се случува ајкулата да изврши неколку напади по ред за да се нахрани со човечки плен. Ајкулата едноставно погрешно го проценува човекот како нешто што обично го јаде. Откако ајкулата ќе го проба, сфаќа дека тоа не е нејзината вообичаена храна и потоа напаѓа.
Збунетоста на ајкулата е полесно да се разбере откако ќе почнеме да ги гледаме работите од нејзина перспектива. Многу жртви на напади се сурфери или луѓе кои користат буги табли. Ајкула која плива долу гледа груба овална форма со раце и нозе кои висат и веслаат. Ја потсетува на морски лав (главниот плен на големите бели ајкули) или морска желка (вообичаена храна за тигрите ајкули).
Сетилен систем на ајкула
Напади често се случувале и кога луѓето ловеле подводен риболов во океанските води. Ајкулите ги привлекуваат знаците што ги испраќа рибата што умира, мирисот на крв во водата и електричните импулси што се ослободуваат додека рибата се бори. Ајкулите ги регистрираат овие сигнали користејќи „ампули на Лоренцини“, серија на „детектори“ под кожата на муцката на ајкулата. Ампулите се електрично чувствителни клетки кои се поврзани со површината со мали цевки. Откако ќе пристигне ајкулата, таа станува иритирана и агресивна во присуство на толку многу храна. Гладна, возбудена ајкула лесно може да го помеша човекот со својот вообичаен плен.
Има случаи кога ајкулите нападнале како резултат на агресија наместо глад. Многу малку се знае за нивното однесување, но се верува дека некои видови, вклучувајќи ги и големите белци, се однесуваат доминантно кон другите ајкули. Ваквото однесување може да се изрази со „удирање“ на муцката, или каснувања кои не ја загрозуваат ајкулата. За жал, кога ајкулата се обидува да доминира над човекот, овие „нежни каснувања“ можат да предизвикаат сериозни повреди.
Понекогаш причината за напад на ајкула може едноставно да се утврди, ајкулата реагира на човечка агресија. Некои ајкули, на пример, се мирни риби кои лежат на дното на океанот. Поради некоја причина, ова ги тера нуркачите да мислат дека е добра идеја да ги повлечат за опашката. Иритираните ајкули научија неколку нуркачи да ги држат рацете за себе. Поради оваа причина, статистичките податоци поврзани со нападите на ајкули се поделени на испровоцирани и други напади.
Како напаѓа?
– Работата со ајкулата е што има безживотни очи. Црни очи. Како кукла. Кога ќе дојде за тебе, не ни изгледа жива. Се додека не касне и не ги преврти црните очи во бели – Квинт, од филмот „Ајкула“.
Ретко има предупредување. Сурфер или пливач кој весла нема поим дека тоа ќе се случи. Понекогаш првиот показател дека нешто не е во ред е стравот на лицето на блискиот пријател. Почесто, првиот знак е ненадеен, масивен удар од ајкулата која се фрла кон жртвата. Познато е дека големите белци ги напаѓаат морските лавови со таква сила што тие скокаат од водата со пленот во устата.
Ајкулата удира како камион
Во книгата Shark Attacks, бремената спасителка Дон Шауман се присетува на нејзиното искуство на брегот на Флорида во 1993 година: „Ајкулата ме удри толку силно што мислев дека е камион. Првата мисла беше дека сум готова“.
Сурферот Кени Дауд беше нападнат од голема бела ајкула во близина на брегот на Орегон во 1979 година. Тој го опиша нападот во својата книга „Сурфање со голема бела ајкула“: „Слушнав пригушно рикање додека масивните вилици на ајкулата се затвораа над мојот грб. Ми ги здроби градите… Ајкулата ме повлече под водата, но не можеше да ме држи поради пловечката даска… Почувствував огромен притисок на градите и слушнав пукање на ребрата и пукање на дното на таблата“.
– Нападот се случи како што е вообичаено кога големите бели ајкули се хранат со морски лавови одоздола, со еден масивен залак и влечење на жртвата под површината. Потоа и дозволува на неспособната жртва да плови на водата и да искрвари до смрт, а неколку минути подоцна се враќаат на оброк. Во случајот на Дауд, ајкулата не можела да го заврши почетниот залак поради даската за сурфање, но продолжила да се обидува во следните 20 секунди. „Се чувствував апсолутно беспомошно додека целото мое тело беше подигнато над водата и потоа се удри назад под водата“, се сеќава Дауд.
Шаблони за напад
Со текот на времето, ајкулата го ослободила Дауд и тој никогаш повеќе не ја видел. Иако се плашел дека ќе следи нов напад додека веслал до брегот, ајкулата испливала и не извршила друг напад. Ајкулата веројатно сфатила дека сурферот и даската не е добар оброк. Големите белци се всушност многу пребирливи за храната, одбивајќи да гризат работи што вообичаено не ги јадат, како лебдечки трупови од овци, откако прво ќе ги вкусат.
Сепак, постојат многу видови ајкули, и не сите ајкули го следат истиот модел. Околностите исто така можат да го променат моделот на напади. Нападите на ајкула во длабока морска вода обично не се напади со удар и бегство. Во овој случај, каде што жртвите обично се преживеани од тонење на бродови или авионски несреќи, ајкулите ја опкружуваат областа. Тие потоа удираат жртви кои се надвор од групата или оние кои се веќе ранети, пред да гризат.
Ајкулите изеле половина брод со луѓе во 1945 година
Еден од најпознатите напади на ајкула се случи откако УСС Индијанаполис беше потопен од јапонски торпеда во Тихиот Океан во 1945 година. На спасувачите им биле потребни неколку дена да го пронајдат бродот, бидејќи мисијата била толку тајна што никој не пријавил дека бродот исчезнал. Кога пристигнал спасувачкиот брод на морнарицата, само 317 луѓе биле сè уште живи од речиси 1.000 кои го преживеале првичното потонување. Тигрите ајкули се одговорни за повеќето смртни случаи.
Ајкулата Замбези е позната и по своето нетипично однесување при напади. На англиски се нарекува bull shark, поради неговата склоност да напаѓа упорно, да ја погоди целта, да кружи, да удира повторно и така натаму без престан. 14-годишно девојче кое неодамна беше жртва на фатален напад на ајкула на Флорида, го удрила оваа ајкула која не сакала да и ја пушти ногата, дури и кога се појавиле спасувачите. Таа продолжила да кружи и да напаѓа, обидувајќи се да му се закани на другиот спасувач.
Тешки повреди по нападот
– Ајкулата ми направи пукнатина во форма на полумесечина што минува од пазувите до средината на левата страна… Д-р Стар престана да ги брои клиповите кога стигна до 500, вели Кен Дауд.
Нападот на ајкула може да предизвика голема штета на некоја личност. Во некои случаи, првиот залак е доволно силен за целосно да го откине екстремитетот. Хирурзите кои оперираа тинејџери сурфери во Австралија го опишаа губењето на нивните нозе како „како гилотина“. Ајкулите можат да произведат сила од 28.000 тони на метар квадратен, измерена на врвот на нивните заби. Големите примероци можат да произведат уште поголема сила.
Ако ајкулата не го касне екстремитетот, обично зема големо парче месо, кинејќи ги мускулите и коските. Каснувањето на торзото може да резултира со скршени ребра и други скршени коски покрај масивно кинење на кожата. Во некои случаи, ова може да ги изложи внатрешните органи и да ги оштети. Риболовецот Родни Фокс бил удрен од рамо до колк од бела ајкула во 1963 година во близина на Аделаида, Австралија. Тој преживеал иако биле потребни 462 спојници и четири часа операција за да се спаси.
Жртвите на нападот крварат до смрт
Сепак, жртвите од напад на ајкула обично не умираат од ненадејна траума. Тие обично крварат до смрт. Потребни се неколку минути за жртвите да стигнат до брегот, а уште повеќе време за да пристигне брзата помош. Разликата меѓу животот и смртта обично лежи во тоа дали има некој кој знае како да спречи масовно губење на крв, бидејќи секоја секунда е важна. Во случајот со момчето кое беше нападнато во 2005 година на Флорида, лекар и медицинска сестра на одмор случајно се нашле на плажа и го спречиле момчето да искрвари.
Изненадувачки, една од потенцијалните опасности што ги демне при пливање во океанот може да им помогне на жртвите на ајкулите да преживеат. Кога некој е нападнат во ладна вода, неговата или нејзината телесна температура паѓа опасно ниско. Падот на температурата ги успорува телесните функции, вклучително и загубата на крв. Ова може да ги одржува жртвите во живот долго време.
Штом жртвата ќе добие медицинска нега, постои дополнителна опасност – инфекција. Вилиците на ајкулата и океанската вода не се многу чисти. Каснувањето од ајкула сигурно остава некои опасни бактерии во раната, кои можат да бидат исто толку смртоносни како и самиот каснување. За среќа, современите антибиотици помагаат да се заштитат жртвите од овие инфекции.
Најголема опасност во топлите мориња
– Се вели дека најголемата опасност од ајкулите лежи во топлите тропски мориња, но има извештаи за напади на ајкули во многу студени мориња на големи надморски височини, како што е рибар од Вик, на северот на Шкотска…кој бил каснат на раката, Родни Стил, од книгата „Ајкулите на светот“.
Веќе споменавме три од најагресивните и најопасните видови ајкули: голема бела, тигар и замбези ајкула. Овие видови се најопасни поради неколку причини: тие се широко распространети, доволно се големи за да ги гледаат луѓето како плен, доволно се силни за да предизвикаат фатална штета со каснување и тие се на врвот на синџирот на исхрана, што значи дека инстинктивно не се плашат од ништо.
Сепак, другите видови ајкули се целосно невини. За неколку напади се одговорни песочни, чекани и други, додека третина од нападите се поврзани со помалку познати видови како што се различни гребени ајкули. Севкупно, замбези ајкулата е можеби најопасниот вид поради нејзиниот агресивен напад и преферираното живеалиште – плитките крајбрежни води.
Статистички, секоја година во светот се пријавуваат меѓу 30 и 50 неиспровоцирани напади на ајкули, од кои меѓу 5 и 10 се фатални. Флорида е американската држава каде се случуваат најмногу напади, со просечни 10 до 37 напади годишно од 1990 година. Соединетите Американски Држави се први по бројот на напади во светот.
Повеќето напади се случуваат на неколку стотици метри од брегот, едноставно затоа што таму повеќето луѓе влегуваат во океанот. Бројот на напади ширум светот и во САД се зголемува секоја година поради неколку слични причини – повеќе луѓе летуваат на плажите и учествуваат во активности на океанот. Нема индикации дека ајкулите станале поагресивни.
Државната заштита на морските цицачи доведе до зголемување на популацијата на фоки, ајкули и други на западниот брег на САД. Сите овие животни се плен на големи бели ајкули. Како резултат на тоа, областите во близина на брегот на Сан Франциско, особено местата кои очигледно се населени со огромни популации на цицачи, се заразени со ајкули. Меѓутоа, повеќето луѓе знаат да не пливаат во области зафатени со ајкули бидејќи ајкулите се секогаш блиску.
Иако нападите се случуваат во ограничени области, ајкулите покриваат огромни растојанија и постојано ја прошируваат својата територија. Особено белците немаат проблем да бидат во ладна вода – тие можат да се најдат дури и во водите околу Орегон или Нова Англија.
Избегнување напади
– Не се случува често ајкулата да влезе во толпа луѓе на плажа и да избере жртва од група луѓе. Од друга страна, жртвите често се луѓе кои одеднаш остануваат сами или се подалеку од брегот од другите, пишува Дејвид Х. Болдриџ, „Ајкула напад“.
Секое лето медиумите им даваат големо значење на нападите на ајкули. Една од последиците на толку големо внимание е тоа што ние тежнееме да мислиме дека заканата е поголема отколку што всушност е.
Ова не значи дека секој што ќе влезе во водата треба да се преплаши од можни ајкули, туку дека луѓето кои пливаат и сурфаат во океанот треба да бидат свесни за опасноста што може да ја претставуваат дивите животни. Учењето за факторите на ризик за напад на ајкула може да помогне да ги намалите шансите да станете жртва.
