Во април 2020, Шведска беше меѓу десетте земји најтешко погодени од пандемијата на коронавирус. Дневниот број на смртни случаи се искачи над 100, над 500 пациенти заразени со коронавирус беа на интензивна нега, а ситуацијата беше посебно тешка во домовите за стари лица, каде што инфекцијата брзо ги одзеде животите на шведските 80-годишни и 90-годишни граѓани.
Светот ја следеше ситуацијата во неверување, посебно имајќи предвид дека главниот државен епидемиолог Андерс Тегнел ја усвои стратегијата со многу препораки, но со многу малку реални ограничувања.
Многу експерти оценија дека Шведска експериментира со сопствената популација, дека десетици или дури стотици илјади луѓе ќе починат до лето, и дека здравствениот систем ќе се распадне под налетот на пациентите. За време на растечката пандемија, кога немаше вакцини или напредни медицински третмани, изјавите на шведскиот епидемиолог со светска слава, 71-годишниот Јохан Гиесеке, ментор на Тегнел и еден од неговите претходници, за британската платформа UnHeard беа целосно шокантни и речиси спротивни од правецот во кој се движеше цела Европа.
„Заклучувањето не може да функционира во демократски земји, односно, во најдобар случај, може да се воведе како еднократна и краткорочна мерка, како еден куршум да се испука во вистинско време. Не постои научна основа за повеќето воведени епидемиолошки мерки низ цела Европа. Стапката на смртност од Ковид-19 во цела Европа за една година ќе биде приближно иста, разликите ќе бидат најмногу околу 20 проценти“, ладнокрвно истакна Гисеке.
Каква е ситуацијата денес, 15 месеци подоцна?
Денес, 15 месеци подоцна, веќе нема сомневање дека Тегнел и Гисеке, во најмала рака, не беа целосно во грешка. Иако основните училишта одржуваа настава нормално, иако сите продавници, трговски центри, ресторани, градинки, кина, јавен превоз, спортски сали, скијачки центри, кафулиња и други активности беа отворени, иако немаше заклучување, задолжително носење маски или затворање на границите, Шведска денес стои подобро од повеќето европски земји. Како и според вкупната смртност од Ковид-19, и според стапката на смртност за време на пандемијата и падот на економските активности.
Вкупно 14.656 шведски државјани починаа од коронавирус до петокот, истакнувајќи дека во бројката се вклучени и починатите кои имале позитивен ПЦР тест, без оглед на причината за нивната смртта. Во болниците има 109 пациенти дијагностицирани со Ковид-19, од кои 16 се на одделенија за интензивна нега. Во изминатиот месец, 1.500 до 2.100 нови инфекции неделно се регистрирани на национално ниво, додека во најлошите пандемски денови, кон крајот на декември 2020 година, имаше до 10.000 нови случаи за 24 часа.
Шведскиот БДП расте, а економијата ги надомести сите загуби
Интересни се и економските показатели. БДП на Шведска во јуни беше 2,5 проценти повисок од претходниот месец и дури 10 проценти повисок отколку во јуни 2020 година. На крајот на мај годинава, шведската економија ги надомести сите загуби во пандемијата, а вкупниот пад на економската активност минатата година изнесуваше 2,8 проценти, трет најмал во Европска Унија, по Литванија и Ирска. Треба да се додаде дека за силното економско заздравување во голема мера придонесе фактот што Швеѓаните, кои традиционално сакаат да патуваат и трошат многу на патувања, летуваа во својата татковина минатото и ова лето.
Со 0,19 смртни случаи на 100,000 жители во изминатите 14 дена, Шведска, според податоците на ЕЦДЦ, во моментов има најмалку смртни случаи од коронавирус во Европа, по Исланд и Лихтенштајн. Поради ширењето на делта сојот, главно кај помладата популација, двонеделната инциденца на новозаразените е малку зголемена и во моментов е 43,5, слично како во Хрватска, или далеку од сегашните европски рекордери, како што е Кипар (1.514) или Шпанија (783). На познатата мапа на ЕЦДЦ, само областа околу Стокхолм е во портокалова боја, додека остатокот од Шведска е зелен.
Дури 25. во Европа по стапката на смртност
Со оглед на обвинувањата за „убивање на старите лица“ на почетокот на пандемијата, моменталната позиција на Шведска на листата на земји според стапката на смртност од почетокот на пандемијата со Ковид-19 е посебно интересна. Американскиот Универзитет Џон, кој веројатно има најточни податоци, ја рангира Шведска на само 38. место во светот и 25. во Европа, со вкупно 142,48 смртни случаи од коронавирус на 100,000 жители од почетокот на пандемијата. Хрватска е на 18. место, со стапка на смртност од 202,8.
Нема никакви сомнежи дека за поволната епидемиолошка состојба заслужна е добро темпираната и сеопфатна кампања за вакцинација. По првичното двоумење, како резултат на лошите искуства со масовната вакцинација против свинскиот грип во 2009 година, кога околу 400 претежно млади Швеѓани заболија од нарколепсија, Швеѓаните масовно ја прифатија вакцината против Ковид-19. Денес, се користат само вакцини Фајзер и Модерна и Астра Зенека за втора доза.
Со кампањата за вакцинација прво беше насочена кон повозрасната популација, вработените во домови за стари лица и слични институции, ризични групи и здравствени работници. Потоа, строго почитувајќи ги возрасните ограничувања, поради што здрав 40-годишник не можеше да се вакцинира пред здрав 50-годишник, постепено се упати кон помладите. Вакцината во моментов е достапна за сите возрасни Швеѓани, а вакцинацијата ќе биде достапна за тинејџери на возраст од 16 до 18 години од средината на август.
Две дози примиле над 50 отсто од луѓето, а една доза речиси 80 отсто
До петокот, вкупно 77,7 проценти од возрасните Швеѓани ја примиле барем првата доза, а 50,3 проценти од возрасната популација примиле две дози. Нема никакви сомнежи дека стапката на вакцинација кај возрасните ќе надмине 80 проценти. Покрај тоа, додека Европа се плаши од есенски бран на инфекција, Шведска може да се пофали дека дури 85 проценти од луѓето постари од 60 години се вакцинирани со две дози.
Сепак, според изјавата на Тегнел за дневниот весник Дагенс Нихетер, Шведска нема да се задоволи само со добра вакцинација на стари лица: „Ширењето на инфекцијата повеќе не влијае на оптоварување на на здравствениот сектор, бидејќи ризичните групи се вакцинирани. Очекувам дека ќе се одржи таквиот тренд. Меѓутоа мораме да одиме напред и што е можно повеќе луѓе да примат втора доза, за да бидеме заштитени од делта сојот на коронавирусот. Сега помладата популација доаѓа на реди важно е сите да ја прифатат вакцинацијата“.
Важно е да се нагласи дека во Шведска не постои обврска за вакцинација, дури и меѓу здравствените работници, и дека невакцинираните лица не се дискриминирани на кој било начин. Иако вакцинацијата постојано се охрабрува и промовира на секој чекор, невакцинираните не се ограничени во движењето, ниту пак им е забранет пристап до било што. Покрај тоа, дури и властите да го сакаат тоа, Шведска не може да им забрани на граѓаните слободно да се движат. Заклучувањето и полицискиот час од австралиски тип немаат основа во шведскиот закон.
Поради добро темпираната вакцинација, Шведска избегна значително зголемување на смртноста во третиот бран на пандемијата, во раната пролет оваа година. Според шведското Биро за статистика, вкупната стапка на смртност од крајот на јануари оваа година до денес е постојано пониска или е во согласност со просекот пред пандемијата од 2015 до 2019 година.
Мерките се незабележливи
Тековните мерки во секојдневниот живот се речиси незабележливи. Она што првично го привлече вниманието на многумина кога станува збор за шведската стратегија, важи и денес. Во Шведска маските не се носеа ниту во еден момент за време на пандемијата, тие беа препорачани само во јавниот превоз, а сега веќе не ги користат ниту здравствените работници во болничките ходници. Веќе нема ограничувања за бројот на луѓе на јавни места како што се продавници, музеи, забавни паркови или ресторани. Единственото нешто што се уште потсетува на пандемија се ограничувањата за јавни собири на 300 луѓе во затворени простории и 3.000 луѓе на отворено (со некои исклучоци за спортски настани).
Иако нејзините нордиски соседи, Норвешка, Финска и Данска, поради географските и демографските компаративни предности и значително построгите епидемиолошки мерки, имаа многу помала смртност, и затоа треба да се сметаат за подобри примери на падндемиската стратегија, денес е јасно дека Шведска подобро помина во секој поглед од од најмалку две третини од европските земји. Тегнел сигурно направи грешки во чекорите, првенствено во заштитата на населението во домовите за стари лица, но сите показатели покажуваат дека неговата стратегија е одржливата во борбата против пандемијата додека со вакцинација и со природната имунизација не биде постигнат колективен имунитет.
