„Струја има, ако имате многу пари да ја купите. Таа е скапа, но последиците од енергетската криза и падот на призводството се многу поскапи. Владата е неодговорна, а раководството на ЕСМ е нестручно и непрофесионално во менаџирањето со недостигот на струја и инвестициите во нови енергетски капацитети. МЕПСО ќе биде санкциониран поради кражбата на струја од европската енергетска мрежа. На пролет се очекува стабилизација на цената на енергијата“.
Ова се дел од проценките на Сања Божиновска – енергетски експерт и консултат која во моментов работи надвор од државата. Божиновска во ексклузивно интервју за порталот „Трилинг“ вели дека државата не купила јаглен 11 месеци, а сега најавува дека допрва ќе одлучува од кого да купиме.
„Би сакала да видам како ќе изгледа транспортот на тој јаглен (500–1.000 камиони дневно) во декември ако падне снег на Плетвар“ коментира Божиновска.
Трилинг: Дали на европските берзи има струја, по која цена и дали таа и натаму ќе биде непредвидлива со вртоглав пораст?
Божиновска: Сегашните осцилации на цени се одраз на повеќе фактори меѓу кои спаѓаат геополитичките односи за Нордстрим 2, недоволно ветер во северна Европа во период кога Германија ја прифати зелената транзиција, порастот на ЦО2 сертификатите, цената на нафтата… Сите овие фактори имаат влијание на цената на електричната енергија и мислам дека енормниот пораст трае подолг временски период. Многу е тешко да се предвидат сите фактори (на пример после Фукушима во 2011-та Германија решава да ја исфрли нуклеарната енергија и многу централи се затвораат што тогаш исто предизвика големи осцилации на берзите). Најрелевантна берза за Македонија е унгарската берза – HUPX, и нејзината ликвидност е голема. Секако сите берзански продукти зависат од побарувачката и понудата, меѓутоа на дневно ниво може да се следат количините кои се тргуваат. Да напоменам дека на берзата може да се купува ден однапред струја, и останати продукти (недела, месец, квартал и година). Моментално цената во Унгарија за следната година 2022. е 126,78 Евра за МВч, за декември е 195,33 Евра за МВч и за првиот квартал во 2022 ( јануари до март 2022) е 180,76 Евра за МВч. Исто така, берзи на електрична енергија има во Бугарија, Романија, Србија, Грција, Словенија, Хрватска и најликвидната секако во Германија. Да сумирам – струја има, само прашање е цената, а ако нема некои политички осцилации, некоја хаварија (и доколку односите со Русија се во ред) не би требало да имаме вртоглав пораст на струјата, како сегашните.
Трилинг: Дали е на повидок нов енергетски конфликт, како пред две децении со наглиот пораст на нафтата?
Божиновска: Овие неколку месеци цените се неколкупати зголемени и тоа ќе влијае на инфлацијата, на конечните цени на останатите продукти меѓутоа сите очекување се дека на пролет ситуацијата ќе биде стабилна. Мое мислење е дека нема допрва да има енергетски конфликт, но нема да се вратат цените од претходните години, и нема да се троцифрени.
Трилинг: Велат на лето се купуваат дрва. Ние среде зима бараме јаглен, а и залихите за ТЕЦ се доведени до затворање на термоцентралите?
Божиновска: Енергетиката е област која што долгорочно се планира и за која што мора да се надлежни професионални тимови. РЕК Битола произведува повеќе од 70% од енергијата во Македонија, и потребни се соодветни ремонти, оддржување се со цел да имаме континуирано и стабилно производство на електрична енергија. Мора да се планира и секогаш да се има план А и план Б. Не можам да поверувам дека на прагот на зимата сме со резерви на јаглен за неколку дена. Тоа е крајно неодговорно, непрофесионално однесување и негрижа за националните ресурси, а воедно и загрозување на целокупниот енергетски систем во Македонија. Македонија е дел од европското семејство на електрична енергија и бидејќи тој систем функционира како врзани садови, ако има проблем односно дебаланс, тоа ќе го наруши целиот европски систем. Ние не сме купиле јаглен 11 месеци и сега допрва ќе одлучуваме од кого да купиме. Би сакала да видам како ќе изгледа транспортот на тој јаглен (500–1.000 камиони дневно) во декември ако падне снег на Плетвар.
ЕСМ Е ГЛАВЕН ВИНОВНИК ЗА ЕНЕРГЕТСКАТА КРИЗА
Трилинг: Ниту јаглен има, недостига и доволно нафта за ТЕЦ Неготино. Каде згреши менаџментот во сферата на проиизводство и набавка на струја?
Божиновска: ТЕЦ Неготино последно давал енергија во системот во 2012 година. Не сум запознаена дали нешто е правено сите овие години бидејќи е ладна резерва и дали воопшто може да проработи. Дали има количини на мазут кои мора да се чуваат според закон е исто така дискутабилно. Менаџментот премногу згреши, ЕСМ продаваше струја, хидропотенцијалот никогаш пред прагот на зимата не бил на ваков минимум, денес не работат 3 блока, и недозволено преземаме енергија од ЕНТСО, не знам каде не згреши менаџментот. Како општествено одговорна компанија, енергетскиот биланс се прави однапред, потрошувачката во Македонија се знае, производните капацитети се знаат и што треба да се набави за да граѓаните имаат електрична енергија. На пролет струјата е најефтина, ако имавме одговорни луѓе можевме да имаме план, ќе купевме струја и немаше да сме доведени во оваа ситуација како денес. Секако тоа важи и за јагленот. Грешки има премногу!
Трилинг: Во енергетската стратегија на МАНУ до 2040. година се предвидува затворање на два блока од ТЕЦ Битола, под кои услови и кој би ја компензирал нивната важност за минимум енергетска независност?
Божиновска: Многу убаво звучи енергија од обновливи избори, еколошка чиста средина, енергија од вода, ветер и сонце, секој би го посакал тоа. Меѓутоа, ајде да бидеме реални. Што е изградено во Македонија од државата од времето на Југославија? Ветерниот парк Богданци, одлично, но тоа е само 36 Мв. Се изградија мини хидроцентрали кои добиваат од државата субвенционирани цени, и фотоволтаични централи исто кои добиваат фидинг тарифи од државата. Во извештајот за 2020. година од Регулаторна комисија на РМ исплатени се 981.361.180 денари (без ДДВ) за мали хидроцентрали, за фотонапонски централи 294.351.129 денари (без ДДВ), за термоцентрали на биогас 636.257.144 денари (без ДДВ) и вкупно 2.554.473.932 денари за енергија од обновливи избори. Ова се пари кога постои РЕК Битола и кога 73% добиваме енергија од РЕК. Би сакала да видам врз основа на што владата се согласи на ова зелено сценарио. Исто така многу важна работа која не е финансиски поврзана е фактот што сите обновливи избори се поврзани со природата, но Македонија ќе мора да има базна енергија која ќе ја балансира оваа енергија (изградбата на Чебрен), така да за Македонија да се затворат блоковите на РЕК Битола треба сериозен план, изградба на голем енергетски комплекс и многу пари.
Целото интервју прочитајте го тука.
