Проф. д-р НИКОЛА ЖЕЖОВ
Револуционерната дејност на Гоце Делчев[1] во македонското револуционерно движење и особено ВМРО[2] била од огромно значење за зацврстувањето на самостојниот карактер на Организацијата и за распространувањето на нејзината мрежа низ целата територија на Македонија. Делчев, од моментот на вклучувањето во Организацијата, постојано работел на создавањето на канали за пренесување на оружје од територијата на Бугарија, преку тогашната бугарско- турска граница, на територијата на Македонија која била покриена со мрежа на окружни и околиски комитети на ВМРО. За таа цел, Гоце Делчев особено внимание посветил на зацврстувањето на пограничните пунктови на Организацијата каде преку доверливи членови и соборци, создал голем број складишта и магацини за оружје, муниција, храна и облека за потребите на комитските чети, кои навлегувале на територијата на Македонија. Особено значајно место за таквата дејност на Делчев имал Ќустендилскиот пункт на ВМРО, кој од географска гледна точка бил најблиску до Македонија и овозможувал полесно префрлување на четите и нивно опремување пред заминувањето на македонска територија. Таквата активност на Гоце Делчев му се овозможувала и поради неговата позиција член на Задграничното претставништво (ЗП) на ВМРО во Софија каде функцијата ја извршувал заедно со Ѓорче Петров[3], токму до 1902 година. Еден од најдоверливите соборци на Делчев во Ќустендилскиот пункт бил Ефрем Чучков, со кого во текот на 1902 година имал честа писмена комуникација околу сите актуелни проблеми и предизвици со кои се соочувал овој пункт на ВМРО. Писмата за состојбите во пунктот најчесто биле испраќани од Ефрем Чучков[4] до Гоце Делчев, а поретко на релација Делчев- Чучков при што првиот бил многу „поскржав“ на зборови во писмата, веројатно поради претпазливост од евентуално запленување на кореспонденцијата од страна на турската или бугарската власт. Оваа писмена кореспонденција помеѓу двајцата македонски револуционери покажува дека Ќустендил, иако на бугарска државна територија, повеќе функционирал како база на ВМРО во нејзините активности за испраќање и пречекување на комитски чети од територијата на Македонија. Од тие причини и самата бугарска власт преземала мерки во градот за спречување на навлегувањето на четите во Македонија, а неретко се преземале акции и за откривање и неутрализирање на мрежата на Организацијата од бугарската полиција во овој дел на Бугарија. Писмата исто така покажувале и еден непобитен факт- ВМРО во Ќустендилскиот пункт, со свои финансиски средства го купувала оружјето. Значи пушки, бомби и муниција во складовите на Организацијата се внесувале не преку донации или подароци, туку со пари на Организацијата за кои раководителите на истата воделе внимателна грижа. Целото оружје се купувало преку неколку посредници при што со клучна улога и залагање на Гоце Делчев, се полнеле складовите на Организацијата во Ќустендилскиот пункт.
Со таква содржина започнала писмената комуникација на Делчев со Чучков во првата половина на 1902 година. Во текот на пролетта 1902 година, Е.Чучков ја интензивирал писмената кореспонденција со Г.Делчев при што го информирал за состојбите во Ќустендилскиот пункт на ВМРО. На 29 март 1902 година Е.Чучков му напишал поопширно писмо на Г.Делчев во кое го запознал со големиот број на проблеми на кои наидувал во пунктот. Во почетокот на писмото Чучков му побарал на Делчев бинокл (двоглед) за потребите на една од четите кои ги подготвувал за влез во Македонија. Веќе во вториот дел, Чучков му ги изложил горливите проблеми во пунктот кои особено го засегнувале во неговата работа:
Од ден на ден долговите се трупаат. Зошто Мерсин (псевдоним на Никола Зографов[5]) не се јави?.[6]
Чучков го известувал Делчев дека ги снемало и 8- те револвери што биле донесени во Ќустендилскиот пункт и за нив не можела да му даде информација и старата баба во чија што куќа се криеле поголемиот дел од членовите на пунктот. Ваквите ставови на Е.Чучков укажуваат на тоа дека бил прилично лут на работата на Н.Зографов, кој пред него извршувал функции во пунктот во Ќустендил. Е.Чучков му предочил на Делчев дека „сега нема ништо на виделина- а пак сметките?…“[7] Поради сето тоа Е.Чучков побарал од Г.Делчев да му сугерира на Н.Зографов да му се јави час поскоро и да му ги предаде сите документи од неговата работа во Ќустендилскиот пункт. Бидејќи Чучков не можел да ги пронајде сметките побарал од Делчев да го известат Зографов да му укаже каде се наоѓаат истите и на кое место ги оставил. Во понатамошниот дел од писмото Е.Чучков го информирал Делчев дека во Кочани организационите луѓе побарале од пунктот да подготви „некоја сериозна чета“ за што штипскиот револуционер веќе издал наредба за подготовки и заминување.[8] Во писмото, Е.Чучков му потенцирал на Делчев дека во четата за Кочанско можел да влезе и Борис Сарафов[9], но „строго да му се определи што ќе работи“.[10] Ваквите претпазливи мерки на Чучков кон Сарафов што ги споделил со неговиот соборец и пријател Г.Делчев укажуваат на тоа дека Организацијата постапувала крајно внимателно кога биле во прашање луѓе кои од Врховниот комитет пристапувале во редовите на ВМРО. Голем придонес за тоа имал конфликтот што се случувал помеѓу раководството на ВМРО и особено фракцијата на Врховниот комитет, која била предводена од двоецот Иван Цончев- Стојан Михајловски. Иако Сарафов бил на спротивната страна од овие двајца, раководството на Организацијата на почетокот покажувало голем сомнеж и кон него кој меѓу другото се должел и на неговиот непредвидлив карактер. Сепак, клучно било залагањето на Гоце Делчев за Сарафов како и поддршката што сеуште му ја давал заедно со Ѓорче Петров заради верувањето дека Сарафов може да биде од голема полза и за самата Организација. Особено поради фактот што Сарафов ветил дека ќе отстапи голем дел од оружјето од магацините на ВМК за потребите на ВМРО, во услови кога тој веќе ги прекинал контактите со Комитетот под претседателство на Цончев- Михајловски.
Дека односите помеѓу ВМРО и ВМК навистина биле влошени сведочи и судирот помеѓу организациона чета и врховистичка чета која се случила кон крајот на март 1902 година и за што во писмо Е.Чучков го известил Г.Делчев на 1 април 1902 година. Ниту Чучков кој бил во пунктот на Организацијата во Ќустендил немал доволно податоци за вооружениот судир поради што испратил свој човек во Царево Село(денешно Делчево) за да дознае повеќе детали за настанот. Во врска со судирот на четите на Организацијата и врховистичките чети, Чучков во писмото до Делчев, меѓу другото истакнал:
Во секој случај генералите (се однесува на врховистите, Н.Ж.) веќе капитулираат. Тие со своите лажи и голи ветувања, како во Џумајско, така и во Пијанечко, сами си го ископаа гробот.[11]
Во понатамошниот дел од писмото, Е.Чучков го известил Г.Делчев за неговите обиди за подготовка и префрлување на комитска чета преку границата, за што самиот Чучков испратил свој човек од пунктот да ги пречека момчињата кои требало да влезат во Македонија кај месноста Кадиин мост. Во врска со тоа прашање, Чучков му напишал на Делчев и за одредена сума на парични средства кои биле наменети за некои четници заради нивната издршка.[12] Дел од паричните средства во сопственост на пунктот во Ќустендил биле наменети да бидат испратени на Туше Делииванов[13], веројатно за потребите на ЗП на ВМРО. Во писмото до Делчев, Е.Чучков се осврнал и на неговата лична безбедност во Ќустендил. Чучков и Марко Секулички[14] имале намера да го напуштат старото организационо засолниште кај една баба во градот, место кое често било користено за таа цел, и да побараат ново, пред се поради безбедносни причини. Според Чучков, бугарската власт веќе им влегла во трагата на дел од членовите на Организацијата во градот и „полицијата само гледа да чепне некого“.[15] Е.Чучков му предочил на Г.Делчев дека од Н.Зографов немало писма, ниту известување за тоа каде се 8- те револвери, но и за други важни прашања што требало да ги знае како член на Ќустендилскиот пункт. Затоа Чучков апелирал до Делчев да испрати писмо во Ќустендилскиот пункт и да го задолжи Зографов да му предаде повеќе работи кои требало да ги раздолжи како поранешен работник во пунктот. Сомневањата на Чучков кон Зографов оделе до таму што предупредувал дека Зографов и бил „влезен под кожата“ на бабата каде било поранешното скривалиште на членовите на Ќустендилскиот пункт и дека „кажува разни глупости“.[16] Таквата постапка на Зографов веројатно можела да ги загрози позициите на Организацијата во градот поради што и Е.Чучков реагирал до Г.Делчев. По ваквите укажувања, многу е веројатно дека Г.Делчев му напишал писмо на Зографов, имајќи ја предвид нивната претходна соработка и пријателство.
На 2 април 1902 година Е.Чучков му напишал ново писмо на Г.Делчев во кое го известувал за одредени организациони работи во Ќустендилскиот пункт. Првин, тој го известил Делчев дека човек на Организацијата „не знам по каков начин украл три долги манлихери од генералските“(се мисли на врховистичките, Н.Ж.).[17] Во писмото Чучков го известил Делчев дека преку посредник може да купи манлихерови пушки со кои имало и 400 патрони муниција. Чучков лично ги проверил пушките и го известил Делчев дека човекот барал 20- 30 лева однапред, а другите пари по доставувањето на оружјето. Чучков истакнал дека сето тоа било „чиста работа“.[18] Околу финансиската состојба на Организацијата во Ќустендил, Чучков го известил Делчев дека во касата на пунктот имало околу 220 лева и затоа барал да му се испратат уште 200 лева поради плаќањето на манлихеровите пушки. Исто така според информациите на Чучков, претходниот ден во градот Радомир пристигнале 7- 8 души од „генералите“ (врховистите, Н.Ж.) и меѓу нив бил и извесниот Шуманов. Врховистичката чета требало да тргне кон Кочанско.[19] Особено важна информација до Г.Делчев од страна на Е.Чучков била таа дека бугарската полиција ги преследува четите на Организацијата. Според Чучков, стражарите се распрснувале во текот на ноќта на по 7 до 8 километри надвор од градот Ќустендил, по патот и по блиските планински села. Затоа Чучков му предложил на Делчев, четите да се движат по линијата Клисура- Кадиин мост или кон селото Жилинци, за оттаму да се упатат кон Кочанско.[20] Ваквите информации од Е.Чучков до Г.Делчев во кои потенцирал дека бугарската полиција ги следи четите на ВМРО биле особено важни за да се преземат мерки од раководството на ВМРО за побезбедно префрлување на комитските чети преку тогашната бугарско- турската граница. Секако, важни се информациите и според кои Делчев знаел дека ВМРО во пунктот, со свои финансиски средства го купувала оружјето, до кое се доаѓало на многу тежок начин и за што биле потребни многу пари. Како задграничен претставник Г.Делчев сигурно се обидел финансиски да го помогне Ќустендилскиот пункт, од причина што ако постапувал спротивно, веројатно не би добивал писма од Е.Чучков.
На 4 април 1902 година Е.Чучков ја продолжил писмената комуникација со Г.Делчев и повторно го известил за одредени организациони работи во Ќустендилскиот пункт на ВМРО. Според Чучков, групата момчиња од четата кои се подготвувале за влез во Македонија биле добро сокриени во градот Ќустендил. Чучков уште еднаш му се обратил на Г.Делчев за случајот со купување на манлихеровите пушки. Чучков му предочил на Делчев дека трите манлихери со 400 патрони муниција ќе ја чинат Организацијата 200 лева. Бидејќи во касата на пунктот останале 100- 150 лева, Чучков му побарал на Делчев да му испрати 500 лева. Исто така, Чучков истакнал дека со постоечките пари подготвувал терен за чета од 35 души која можела да влезе во Македонија.[21]
Во 1902 година се засилувале конфликтите на Организацијата со Врховниот комитет и со пограничните бугарски власти во граничните пунктови на ВМРО. На 9 април 1902 година, Е.Чучков му испратил писмо на Г.Делчев во кое ја опишувал неподносливата положба во пограничните пунктови на Организацијата и судирите со бугарските власти. Е.Чучков го известувал Делчев дека во тоа време преку Ќустендилскиот пункт требало да помине чета на Организацијата која се стационирала во близина на селото Жабокрт, Ќустендилско. На тоа место, четата ја чекала опремата и алиштата од Ќустендилскиот пункт. Но, четата била забележана од бугарската погранична стража која ги запленила алиштата.[22] Четата се засолнила во обид да им побегне на бугарските погранични власти. Напоредно со запленувањето на алиштата, некои селани ги известиле и алармирале и останатите постави на пограничните стражарски места за присуство на комитска чета во тој регион. Набрзо четата била откриена од бугарските стражари при што еден дел од комитите побегнал, додека еден дел бил заробен и спроведен во Софија. Од опремата на комитската чета била запленета една пушка и 30 патрони, а останатите пушки биле навреме сокриени.[23] Поради таквата ситуација, Е.Чучков побарал од Г.Делчев да се формира нова комитска чета и таа веднаш да влезе внатре во Македонија. Чучков сметал дека четата може да брои околу 10 до 11 души, а упатувал на тоа ако се ослободат заробените комити, и тие да и се придружат на неа. Во врска со опремата за комитската чета, Е.Чучков му соопштил на Г.Делчев дека треба да се испратат чорапи и каскети во Ќустендил, на адреса на шивачот Филип Георгиев.[24] На крајот од писмото Е. Чучков ја изразувал својата длабока разочараност од односот на бугарската влада кон ВМРО:
Ти ја претставувам положбата, но и јас речиси сум убиен од тие удари…Владата сака така со памук да ни ја извади душата, да не обессили, па над нашите трупови да го издигне гробот на македонското дело. Дали ќе успее? Јас почнав да верувам.[25]
Овој дел од содржината на писмото на Чучков до Делчев, експлицитно, јасно го покажувал односот на бугарската влада кон ВМРО. Таа не само што не ја поддржувала Организацијата, туку издавала наредби до полицијата и пограничните стражи да ги прогонуваат и апсат припадниците на комитските чети при нивниот обид да ја преминат границата и да влезат во Македонија под турска власт. Гоце Делчев добро ги знаел овие информации и преземал мерки да ги заштити членовите на Организацијата во Ќустендилскиот пункт од нивно евентуално откривање и апсење.
Во април 1902 година, Гоце Делчев од Софија испратил поопширно писмо до Ефрем Чучков кој се наоѓал во Ќустендилскиот пункт на ВМРО. Во писмото Делчев дал детален опис на преминување на комитска чета во внатрешноста на Македонија преку овој пограничен пункт на Организацијата. На почетокот го запрашал Чучков за една многу чувствителна работа поврзана со Организацијата- тајната азбука: „Сите писма ги добив, а ти не знам дали си примил едно писмо од мене, испратено по Павел Поцев (Павел Шатев, Н.Ж.) во коешто бев го приклучил и шифрарникот за четите“.[26] Од овој дел од писмото се воочува колку Делчев обрнувал внимание на конспиративноста на Организацијата во обид да ја зачува нејзината тајност и да спречи внатрешни афери и провали. Затоа Делчев веднаш го предупредил Чучков дека доколку го немал тоа писмо, веднаш да го побара Павел Шатев. Во врска со конспиративноста на ВМРО, Г.Делчев го известил Е.Чучков дека целата документација и одредени писма од пограничниот пункт се наоѓале во куќата на една баба каде престојувале поголемиот дел од пунктовите началници на Организацијата. Старицата била доверлива личност на Организацијата и Делчев го информирал Чучков дека од неа ќе ја добие целата потребна документација оставена на чување кај неа.[27] Во понатамошниот дел од писмото Делчев се осврнал на прашањето на навлегувањето на четите во внатрешноста на Македонија преку пунктот. Околу тоа, Делчев му предочил на Чучков дека во градот Ќустендил биле сокриени неколку илјади манлихерови куршуми за потребите на четата која требало да замине во внатрешноста. Поради тоа, Г.Делчев му наредил на Чучков, да се однесат патроните, одредена количина на патрондаши и облека во одреденото село каде била стационирана комитската чета. Делчев му соопштил на Чучков дека треба да се подготват и бомбите за потребите на четата, но предупредувал да не се полнат со катранов фитил, што го сметал за неквалитетен. Полнењето на бомбите на ваков начин, Делчев го сметал за правило кое треба да го има забележано самиот Е.Чучков.[28] Во врска со четите, Г.Делчев му потенцирал на Е.Чучков, кога испраќал чети, опрема или алишта- на секој четник да му го одбележува името и оружјето со кое бил вооружен и да се забележува каде заминува или се испраќа. Сите овие податоци Делчев побарал да бидат забележани со шифри, познати само на Е.Чучков или на некои од делегатите (веројатно се мисли на членовите на пунктот, Н.Ж.).[29] Делчев исто така инсистирал кај Чучков при правењето на список на четите, да го забележи и степенот на образованието на секој четник, времето поминато во четата, со кого бил и низ кои места се движел. Тој список Гоце Делчев го барал на посебен тефтер. Околу организациските работи, Делчев побарал од Чучков во четите кои ќе заминат во внатрешноста на Македонија, да се дадат по 20 примероци Правилници и Уставот на ВМРО, со по уште 20 примероци за Струмичкиот и Радовишкиот реон. Уставите на Организацијата, според Делчев биле потребни за раководителите на секој реон, не само да ги имаат, туку и да дадат строги наредби „секоја една организација да го сообразува своето дејствување со душата и основата на Уставот“.[30] Во врска со ова, Г.Делчев му препорачал на Е.Чучков, примероци од Уставот и Правилници да се испратат и во градовите Кочани и Виница и да одбележи на кое место се испратени. Предострожноста на Гоце Делчев одела до таму што го предупредил Е.Чучков да внимава да не се испратат ваквите програмски документи на Организацијата во Ќустендил, веројатно поради опасноста да бидат откриени од страна на бугарската власт. По однос на ова навистина се забележува цврстиот став на Гоце Делчев да се задржи чистотата на ВМРО и таа да не се компромитира во очите на членството и народот. Веројатно, од таму се должи одбојноста на Г.Делчев кон врховистичките чети кои се обидувале да ги користат истите канали за влез во внатрешноста на Македонија. И во ова писмо, Делчев не ја испуштил можноста дел од врховистичките војводи, како Саев и Стојанов, да ги нарече „гадови“ и „мизерни“.[31]
На крајот од писмото, Делчев побарал од Чучков за сето ова да му поднесе опширен извештај, а особено за тоа што направил и извршил. Делчев го предупредил неговиот соборец и пријател Чучков, во неговото живеалиште во Ќустендил да не чува никакви писма од Организацијата, да ја научи шифрираната азбука и со неа да се допишува.[32] Ова писмо на Г.Делчев до Е.Чучков покажува неколку работи кои се однесуваат на организациската поставеност на ВМРО. Прво, Организацијата била поставена на цврсти основи и главен принцип бил принципот на внатрешност и строга конспиративност. Второ, Г.Делчев како раководител на вооружениот сегмент на Организацијата инсистирал на строга дисциплина, ред и послушност што требало да биде основен предуслов за успех на вооружената борба. Трето, Организацијата се обидувала да ја задржи дистанцата од бугарските влади и тоа многу успешно го правела.
Во интензивната преписка во текот на април 1902 година, Гоце Делчев често му посочувал на Чучков кои работи треба да ги заврши во Ќустендилскиот пункт, при што забележува дека Делчев во одредени ситуации бил прилично „оскуден“ на зборови, пред сé од безбедносни причини. Делчев сигурно стравувал писмата што ги испраќал до Е.Чучков да не бидат запленети од турската власт или бугарските погранични власти со што можела да се случи провала и афера во самата Организација. Во едно од писмата испратени од Делчев до Чучков во април 1902 година, тој се интересирал дали неговиот соборец во пунктот ги добивал последно испратените писма. Понатаму Делчев побарал од Чучков од пунктот да испрати 2- 3 коњи и 500 примероци од правилници и устави на Организацијата за потребите на четите кои влегувале во внатрешноста на Македонија.[33] Делчев исто така го известувал Чучков дека следниот ден ќе му испрател 500 лева парична помош за потребите на пунктот преку Иван Кепов. Во писмото Делчев се интересирал и за бројот на манлихеровите патрони во Ќустендилскиот пункт како и за тоа кои четници биле останати во Ќустендил. Воедно, Г.Делчев го известил Е.Чучков дека војводата Андон Ќосето[34] и неговите четници изразиле желба да заминат од Македонија кон Ќустендилскиот пункт.[35] Во врска со четата на Андон Ќосето се работело за редовна постапка при преминот на комитските чети од внатрешноста на Македонија на бугарска територија во моментите кога заминувале на одмор при што ја користеле линијата на движење која поминувала низ Ќустендилскиот пункт на Организацијата.
Чучков како пунтов началник ги пречекувал по пристигнувањето од Македонија, а исто така и ги подготвувал комитските чети со оружје, муниција, храна и облека при нивното заминување во внатрешноста на Македонија. Таа одговорна задача, Е.Чучков многу добро ја извршувал и не случајно Делчев постојано бил во контакт со него за време на неговиот престој во Ќустендил. Многу важни податоци пред се поврзани со набавката на оружје, содржеле писмата на Гоце Делчев, но идентитетот на личностите преку кои требало да се завршат работите. Тој ретко го посочувал со вистинските имиња, освен ако не се однесувало на личности кои биле легални, со што нивната лична безбедност не можела да биде загрозена. Со таква содржина е уште едно од низата писма што Делчев му ги испраќал на Ефрем Чучков од првата половина на 1902 година. Имено во писмото од април 1902 година, Делчев го информирал Чучков дека Организацијата веќе му испратила 200 лева на извесниот Серлиев (веројатно псевдоним, Н.Ж.) преку Иван Кепов во врска со некаква „стока“.[36] Бидејќи Делчев во писмото не упатувал за што се работи, веројатно е дека тоа било набавка на оружје, имајќи го предвид фактот што бил ангажиран Иван Кепов, член на Врховниот македонски комитет, кој сигурно не бил запознаен со податокот дека парите што ги дал на Серлиев биле за купување на оружје. За вакви случаи Г.Делчев не ретко ги користел и личните пријателства со луѓе од сите македонски организации. Веќе во следниот дел од писмото се потврдува фактот дека „стоката“ всушност биле пушки за кои Делчев му укажувал на Е.Чучков да ги задржат за потребите на пунктот, но предупредувал дека патроните било потребно да не се трошат и да се употребат за други прилики. Во писмото Делчев се интересирал и за Борис Сарафов и Шуманов и за тоа каде заминале, нагласувајќи дека таму каде што се испратени не смеат да бидат началници.[37] Ваквиот став на Г.Делчев укажува на тоа дека сеуште немал доверба во војводи на чети кои од Врховниот комитет се префрлиле во ВМРО и биле испраќани од Организацијата во внатрешноста на Македонија. Таков бил случајот и со Борис Сарафов, иако Г.Делчев и Ѓ.Петров го поддржувале во внатрешните борби за превласт во Врховниот комитет, веројатно како „помало зло“ од двоецот И.Цончев- Михајловски. Како и во многу други писма, на крајот од писмото до Чучков, Г.Делчев му нагласувал да испраќа примероци од правилниците и Уставот на Организацијата за потребите на четите, а и го потсетувал редовно да му испраќа писма и да го известува за сите организациони работи во Ќустендилскиот пункт.
На 13 мај 1902 година, Гоце Делчев со писмо го известил Марко Секулички дека во пограничниот пункт во Ќустендил, лично го испратил да дојде Е.Чучков.[38] Тешко е да се установи, кога временски точно Чучков застанал на чело на Ќустендилскиот пункт на ВМРО, но факт е дека Делчев постојано му доверувал задачи во пунктот за кои морал лично да дојде во градот. Од тоа се заклучува дека Г.Делчев имал голема доверба во него. Но, документацијата покажува понекогаш двојство во извршувањето на функцијата пунктов началник во Ќустендил, затоа што во исто време на истата позиција се среќаваат и имињата на Ефрем Чучков, Марко Секулички, а дури и името на Никола Зографов. Веќе во писмото на Г.Делчев до М.Секулички од 16 мај 1902 година, се воочува доверливата позиција што Е.Чучков ја имал во Ќустендилскиот пункт, без разлика дали и формално бил назначен за раководител на Ќустендилскиот пункт. Имено, во писмото Г.Делчев побарал од Секулички „на човекот што ќе го пратите, за да ги земе другарите оттука, треба да му дадеш писмо направо до мене или Чучков да дојде.“[39] Тоа значи дека Делчев лично го ангажирал Е.Чучков во подготовката за префрлување на комитската чета на Организацијата преку границата. Ситните недоразбирања од претходно помеѓу двајцата револуционери биле заборавени и соработката и заедничката револуционерна работа продолжила. Неуморната теренска работа оставила последици врз здравјето на Е.Чучков, така што во почетокот на јули 1902 година се разболел и заминал од Ќустендил заради лекување и заздравување. За болеста на Чучков, со писмо од 5 јули 1902 година, Г.Делчев го известил и М.Секулички и му порачал дека по оздравувањето повторно ќе го прати во Ќустендилскиот пункт.[40] Болеста на Е.Чучков потрајала десетина дена и веднаш после тоа, на 15 јули 1902 година, Г.Делчев со писмо го известил М.Секулички дека на 16 јули, Чучков заминувал за Ќустендил каде што и привремено требало да се насели. Г.Делчев преку Е.Чучков му испратил и доверливо писмо на Секулички.[41] Писмото потврдило дека Е.Чучков повторно се враќал на своите должности во Ќустендилскиот пункт на ВМРО, по наредба на Г.Делчев. Пред Чучков се наоѓал период во кој се организирале повеќе акции за пренесување на оружје од внатрешноста на Бугарија во Ќустендил како и организациски подготовки за вооружување и префрлување на комитски чети преку границата. За сите овие активности Е.Чучков имал постојана комуникација со Гоце Делчев, на кого откако му завршил мандатот во ЗП на ВМРО, се повеќе се ангажирал околу подготовката на комитските чети за влез на територијата на Македонија.
Состојбата на топло- студено во односите со ВМК, оставиле трага и врз Организацијата и нејзината револуционерна дејност. Сепак и покрај одредени проблеми, каналите за пренос на оружје, опрема и муниција во граничните делови со Македонија биле под целосна контрола на ВМРО, иако имало обиди и од врховистичките чети да ги искористат истите. Додека Чучков се наоѓал во Ќустендилскиот пункт и ја координирал работата со Г.Делчев, каналот функционирал добро и немало некои поголеми пречки. Во 1902 година, Ефрем Чучков повторно имал интензивна преписка со Гоце Делчев околу обидите на Организацијата да внесе оружје во Македонија. На 22 јули 1902 година Е.Чучков му испратил писмо на Г.Делчев во кое го известувал дека веќе пристигнал во Ќустендил. Интересна е констатацијата на Чучков која ја споделил со Делчев дека во градот Дупница не се сретнал со „големецот“.[42] За која личност станувало збор, нема повеќе податоци, но доволен е фактот што Чучков во таинственост го држел името на личноста да посведочи дека е некоја важна личност, или од Организацијата или од бугарскиот општествено- политички живот. Но која е таа личност која Чучков ја посочил во писмото, останува да биде тајна. Секако дека Г.Делчев со сигурност знаел за кого се работи, заради близината и пријателството на двајцата револуционери. Ова писмо на Чучков открива дека Организацијата имала големи проблеми со бугарските погранични власти кои ги прогонувале комитските чети и се обидувале да ги спречат да влезат на територијата на Македонија. Така Чучков му пишувал на Делчев дека некои момчиња од четата на ВМРО која последна се обидела да премине во Македонија преку бугарската граница биле фатени кај градот Радомир. Но, во исто време го известил дека дел од момчињата од четата биле ослободени од затвор и биле пречекани од Аргир (псевдоним за Крсте Гермов- Шаќир, меѓутоа можно е да се однесува и на Аргир Манасиев, Н.Ж.). Како важен податок во писмото била информацијата за преминувањето на границата на Атила (псевдоним на Иван Гарванов, Н.Ж.), но нема прецизирање во кој правец заминал. Најверојатно Атила бил Иван Гарванов, но во кој правец заминал и за каква работа, Чучков не открива повеќе детали.[43] И второто прашање кое во овој случај се наметнува е, што навистина во овој реон би барал и по каква работа би дошол Иван Гарванов. Поради ова со резерва треба да се прифати податокот дека навистина се работи за Иван Гарванов.
Во писмото од 22 јули, Чучков не ја пропуштил приликата да му укаже на Делчев за повеќе проблеми што ја тиштеле работата на Ќустендилскиот пункт. Тој поради организациони работи немал време да ја прегледа финансиската сметка на пунктот, заедно со Марко Секулички. Но, Чучков го запознал Г.Делчев со фактот дека М.Секулички веќе потрошил 200 лева и дека пунктот не располагал со пари, така што Секулички трошел од своите пари за организациони потреби.[44] Затоа Чучков го известувал Делчев дека во пунктот недостасувале финансиски средства поради што барал да се испратат од негова страна. Во моментите кога малку се ослободил од обврските, Чучков започнал да ги прегледува сметките во пунктот, секако со помош на М.Секулички.
Последниот дел од писмото Чучков го посветил на состојбите во Врховниот комитет за кој ВМРО покажувала голем интерес и лобирала во раководните тела да се изберат луѓе со кои Организацијата можела да соработува во евентуална заедничка борба во Македонија. Чучков го запознал Делчев дека на внатрешните избори во Врховиот комитет, во раководните тела успеал да биде избран Никола Наумов, додека за Тома Карајовов[45] работата не можела да се заврши.[46] Раководството на ВМРО не случајно се решило да им даде поддршка на Наумов и Карајовов. Името на Никола Наумов неколкупати се споменува во преписките на членови на Организацијата, особено при купувањето и набавката на оружје за потребите на комитските чети. Тома Карајовов во наредниот период преминал во редовите на Организацијата.
Веќе на 23 јули 1902 година, Е.Чучков ја продолжил преписката со Гоце Делчев. Во испратеното писмо до Делчев, неговиот соборец Е.Чучков му предочил два важни проблеми за револуционерната дејност на ВМРО: откривањето на дел од четите кои навлегувале во Македонија од страна на турската власт и навлегувањето на врховистичките чети на организационата територија на ВМРО. Во врска со првото прашање, Чучков го известил Г.Делчев дека поради нивното откривање од турската власт, во Ќустендил побегнале двајца четници од селото Луковица, Кочанско. Причина за нивното пребегнување во Ќустендил било пристигнувањето на турски аскер во селото и нивната истрага за евентуално пронаоѓање на пушки. Без да мачат или тепаат некого турските војници, еден селанец си ја предал пушката, но ги посочил и двајцата момчиња пред аскерот дека поседуваат пушки. Благодарение на тоа што момчињата успеале да побегнат било спречено да се откријат повеќе работи. Чучков му предложил на Делчев момчињата да бидат распоредени како курири на Организацијата во Кочанско.[47] Околу второто прашање, Е.Чучков го известил Делчев дека чети на врховистите или како што ги нарекувал „генералите“ од Радовишко се префрлиле кон Кочанско, а некои од нив се вратиле и во Ќустендил. Како непомирлив противник на врховистите, Е.Чучков го предупредил Г.Делчев дека во врска со тоа прашање „работата во тој реон е сериозна“.[48] Не случајно за тоа прашање Чучков му напишал на Делчев дека „на време треба да се превземат мерки“. Чучков дури и заклучил какви мерки треба да се преземат:
- Според мене, таму, без друго на Генералите треба едно убаво тепање!.[49]
На крајот од писмото Е.Чучков уште еднаш го истакнал горливото прашање на пунктот- недостигот на финансиски средства, поради што го повикал Делчев да испрати пари.
На 27 јули 1902 година Е.Чучков му испратил ново писмо на Г.Делчев во кое најпрвин го известил дека го добил последното писмо. Најважно од се, според Чучков било тоа што момчињата од последната чета без проблем ја поминале границата, со еден мал проблем: Михаил Чаков[50] направил „еден аџамилак“ откако во четата го вброил некој си Владо, кој бил човек на Марко Секулички и работел во Ќустендилскиот пункт.[51] Заради овој пропуст, Чучков испратил писмо до Иван Кепов, но бидејќи четата уште ја немала поминато границата, писмото подоцна му било предадено во градот Ксанти. Чучков го замолувал М.Чаков да го врати назад четникот Владо преку И.Кепов кој изгледа дека требало да дојде по некоја работа во Ќустендил. Воедно Чаков требало да му објасни на Владо во што била работата и зошто бил направен превид при составувањето на четата. Во писмото до Делчев, уште еднаш неговиот соборец и пријател Чучков му ја претставил реалноста во пунктот- недостигот на финансиски средства. Затоа од Делчев било побарано веднаш да испрати пари, во поткрепа на што му споменал дека и Марко Секулички го констатирал недостигот на финансии во Ќустендилскиот пункт.[52] За да се заштедат финансиските средства, Чучков му предложил на Делчев, алиштата за потребите на четите да се приготвуваат во Ќустендил и да не се нарачуваат од Софија. Тој сметал дека од Софија можеле да се доставуваат опинци и други работи што ги немало во Ќустендил. Заради чувствителноста на проблемот и поради конспиративност, Е.Чучков му посочил на Г.Делчев парите и писмата да ги испраќаат на адреса: К.Сиромахов, банкар во Ќустендил.[53] Тоа била адреса на живеалиште кое ВМРО и Ќустендилскиот пункт го користеле за испраќање на пари и писма.
На 30 јули 1902 година, Е.Чучков го известил Г.Делчев дека се појавиле големи проблеми кај дел од членството на Организацијата кои се наоѓале во Ќустендил. Упатувајќи критика на адреса на членовите на Организацијата, Чучков го информирал Делчев дека ако некој останел по неколку дни во Ќустендил и ако работата станела сериозна при што требало да се ризикува време или пари „сите се извлекувале на страна и веднаш заборавале дека суштествува некакво македонско дело“.[54] Оваа констатација на Е.Чучков била прилично реално искажана, без никакви заобиколувања, со што сакал да му ја предочи вистината на Делчев за одредени проблеми во Ќустендислкиот пункт. Околу состојбата со вооружувањето Чучков му испратил податок на Делчев дека Организацијата во пунктот располагала со 1000 патрони.[55] Но, дека тоа е навистина мала бројка на муниција, покажува новото барање на Чучков за испраќање на парични средства во пунктот. За тоа дека навистина немало пари, Чучков го истакнал податокот дека М.Секулички од свои пари отстапил 300 лева за организациони потреби и дека Организацијата треба да му ги исплати потрошените средства.[56] Ваквиот постојан недостиг на пари во Ќустендилскиот пункт го знаел и Делчев и се обидувал колку што е можно повеќе да испраќа финансиски средства.
Во почетокот на август 1902 година, Гоце Делчев се наоѓал во Софија и оттаму се грижел за собирањето на оружје и организирање на момчиња за комитски чети кои потоа заминувале кон Ќустендилскиот пункт на ВМРО. На 4 август, Ефрем Чучков во Софија му испратил на Делчев преписи од писмата на кочанската чета како и од војводата Панајот Бајчев.[57] Преписите, веројатно на шифрирани писма, Чучков ги напишал затоа што сметал дека Делчев е премногу зафатен да се бави и со таа работа, затоа што за евентуален преглед на оригиналите било потребно многу време. Во писмото до Делчев, Е.Чучков го известил дека една комитска чета веќе поминувала кон планината Плачковица и дека нема да помине преку градот Мелник.[58] Од содржината на писмото не може да се утврди со точност дали четата се враќала кон Ќустендилскиот пункт или заминувала во внатрешноста на Македонија. Но, во секој случај Е.Чучков како член на пунктот во Ќустендил внимателно го следел нејзиното движење и редовно го известувал Делчев во Софија.
Преписката на Гоце Делчев и Ефрем Чучков за состојбите на Ќустендилскиот пункт на ВМРО во првата половина на 1902 година, недвосмислено покажувала повеќе несоборливи факти. Прво, огромна била улогата на Гоце Делчев во зацврстувањето на четничкиот институт на ВМРО и тоа особено преку Ќустендилскиот пункт кој станал вистински бедем и место од каде комитските чети навлегувале или се враќале од Македонија. Второ, преписката Делчев- Чучков недвосмислено ја објаснува револуционерната дејност на Гоце Делчев која била еднонасочна- борба за ослободување на Македонија од турска власт и добивање на автономија. Трето, на ниту едно место во документацијата не доаѓаат во прашање методите и начинот на кој Гоце Делчев го гледал патот до ослободувањето на Македонија, а тоа била самостојна борба на ВМРО и едно сеопшто востание, без помош од надвор. И четврто, преписката докажува дека Гоце Делчев бил непомирлив борец за чистотата на борбата на ВМРО, што се огледува во непријателскиот однос кон навлегувањето на врховистичките чети во Македонија, што Делчев ги сметал за продолжена рака на бугарската политика кон македонското прашање.
[1] Гоце Делчев (1872- 1903), македонски револуционер, учител, војвода и ревизор на четите на МРО/ТМОРО/ВМОРО. Бил роден во градот Кукуш, Егејска Македонија. Завршил егзархиска гимназија во Солун и се запишал на Военото училиште во Софија. Во редовите на МРО бил приклучен од страна на Даме Груев во 1894 година. Во Штипско ја зацврстил организационата мрежа и воспоставил канали за пренесување на оружје во Македонија. Учителствувал во штипско Ново Село. Активно учествувал во создавањето на комитети на Организацијата во Кукуш, Солун, Дојран и Гевгелија. Учествувал како делегат на Солунскиот конгрес на ТМОРО во 1896 година. Заедно со Ѓорче Петров го напишал Уставот на ТМОРО во 1896 година. Бил еден од основачите на четничкиот институт на Организацијата и учествувал во создавањето на канали за пренесување на оружје од Бугарија на територијата на Македонија. Од страна на ТМОРО бил избран за главен ревизор на четите во кое својство направил обиколка на повеќе револуционерни окрузи на Организацијата низ целата територија на етногеографска Македонија, особено во текот на 1901 и 1902 година. Бил избран и за член на Задграничното Претставништво на ТМОРО во периодот пред избувнувањето на Илинденското востание. Станал еден од главните поборници на идејата за тоа да не се крева избрзано востание во Македонија и да се чека поволен момент за тоа. По дознавањето на одлуката за кревање на Илинденското востание остварил средби со поголем дел од раководителите на ТМОРО, меѓу кои и со Даме Груев, во обид да ги разубеди во неисправноста на таквата одлука. Загинал во судир со турската војска кај селото Баница, Серско на 4 мај (нов стил) 1903 година.
[2] Македонската историографија во различни временски периоди, различно го третираше пристапот кон името на Организацијата. Дел од постарата генерација македонски историчари, Организацијата ја ословуваа со името Внатрешна Македонска Револуционерна Организација (ВМРО), иако во нејзините програмски документи, формално тоа име не се употребувало до 1919 година. Во 90-те години на минатиот век дел од македонските историчари што се занимаваа со ова проблематика го употребуваа името Македонска Револуционерна Организација (МРО). Македонските револуционери од раководството на Организацијата многу често го употребуваа името „Внатрешната организација“ или само „Организацијата“, а некои од нив дури и споменатото име „ВМРО“. Во колективната свест на македонскиот народ најпрепознатлив е терминот „ВМРО“ и затоа во оваа статија ќе го употребуваме тоа име.
[3] Ѓорче Петров (1865-1921), македонски револуционер, член на МРО/ТМОРО/ВМОРО. Роден е во с. Варош, Прилепско. Завршил гимназиско образование во Пловдив во 1885 година. Бил учител во Штип, Битола, Солун и на други места. Од март 1895 година бил член на ЦК на МРО. Во 1897 година бил назначен за член на ЗП на ТМОРО во Софија, заедно со Гоце Делчев. За време на Илинденското востание бил војвода на чета која дејствувала во Прилепско и имала битка кај селото Чаништа, Мариовско. По востанието останал во Македонија и бил делегат на Прилепскиот конгрес на Битолскиот револуционерен округ во мај 1904 година. Бил избран за делегат на Рилскиот конгрес на ВМОРО во 1905 година. За време на Балканските војни бил доброволец во МООП. За време на Првата светска војна бил председател на Битолската окружна постојана комисија, а подоцна и кмет на градот Драма. По првата светска војна бил член на раководното тело на Привременото претставништво на поранешната обединета ВМРО. За време на бугарската влада на Александар Стамболиски бил избран за претседател на Комисијата за бегалци при министерството за внатрешни работи. Го оспорувал легитимитетот на Централниот комитет на ВМРО и влегол во непријателски одоси со Тодор Александров. Бил убиен на 28 јуни 1921 година во Софија од страна на атентатор на ВМРО. Автор е на повеќе книги: „Материјали за изучување на Македонија”, „Македонското ослободително дело на бугарска почва”, „Градските организации”.
[4] Ефрем Чучков (1868/70 – 1923), македонски револуционер, член на ЦК на ВМОРО. Бил роден во градот Штип. Завршил егзархиска гимназија во градот Солун, а потоа две години учел во софиското воено училиште. Во 1896 година година завршил педагошко училиште во Казанл`к, Бугарија, по што учителствувал во Пехчево и Мелник. Од 1897 година станал нелегален и дејствувал во Кратовско, Кочанско и Штипско. Бил еден од најдоверливите соработници на Гоце Делчев во периодот пред Илинденското востание. Од раководството на Организацијата бил назначен за раководител на Ќустендилскиот пункт на ТМОРО. Во 1905 година бил избран за член на Скопскиот окружен комитет на ВМОРО. Во 1908 година учествувал во возобновувањето на десноориентираната ВМОРО и на Ќустендилскиот конгрес бил избран за член на ЦК на ВМОРО. За време на Првата балканска војна 1912 година бил војвода на чета и учествувал во ослободувањето на Кочани од турска власт. По 1920 година бил војвода на чета на ВМРО во Малешевско и Царевоселско. Дејствувал заеднички со четата на Тодор Александров во Источниот дел на Македонија. Починал во Софија, Бугарија.
[5] Никола Зографов (1869- 1931), македонски револуционер, член на МРО/ТМОРО/ВМОРО. Роден е во селото Ораовец, Велешко. По професија бил часовничар. Во 1895 година започнала соработката и пријателството со Гоце Делчев. Од раководството на Организацијата бил назначен за пунктов началник во Ќустендил каде останал до 1901 година. Учествувал во организирањето и работата на бомболеарницата во селото Саблер, Ќустендилско. Автор е на повеќе книги кои се однесуваат на историјатот на борбите за ослободување на Македонија и карактерот на македонското прашање. Починал во Софија, Бугарија.
[6] Централен Државен Архив (ЦДА) Софија, Република Бугарија, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.1.
[7] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.1.
[8] Ibidem, л.1а.
[9] Борис Сарафов (1872-1907), македонски револуционер, член на ТМОРО/ВМОРО. Роден е во селото Либјахово, Неврокопско. Завршил во Солунската егзархиска гимназија, а потоа Воено училиште во Софија. Како офицер во бугарската армија служел во градовите Белоградчик, Русе, Софија и Борческа натура, Бугарија. Стоел на чело на акцијата на Врховниот македонски комитет во 1895 година кога предводејќи чета од осумдесет четници успеал да ја превземе власта во градот Мелник. Првите контакти со Даме Груев, Гоце Делчев и Пере Тошев ги остварува во 1896 година кога со руски пасиш доаѓа во Солун. Тој е еден од основачите на тајните офицерски братства во Бугарија. Бил истакнат, член на Врховниот македонски комитет (ВМК), додека на VI конгрес на македонските братства во Бугарија, со поддршка од страна на Гоце Делчев и Ѓорче Петров, бил избран за претседател на ВМК во периодот 1899-1901 година. Започнал широка акција за прибирање на паричнји средства за потребите на Организацијата. Во рамките на тие негови заложби е и доделувањето на 100 000 златни лева на Орце Попјорданов за реализација на Солунските атентати во 1903 година. Во истиот период кога се случуваат атентатите тој се наоѓа во Битолско и води неколку битки против турската војска. Патувал во Русија, Швајцарија, Србија и Франција со цел да ги запознае тамошните општества со суштината на македонското прашање, но и за обезбедување на парични средства за Организацијата. Активно учествувал во подготовките за Илинденското востание и биле еден од учесниците на Смилевскиот конгрес во 1903 година. Бил избран за, член на Главниот штаб на Битолскиот револуционерен округ. Во текот на востанието дејствува во Битолско и има чести судири со турската војска. Заради неговата храброст бил особено почитуван помеѓу комитите, но и помеѓу локалното население. По неуспехот на востанието повторно заминува во европските држави за привлекување на симпатиите на европските политички и општествени кругови во полза на решавање на македонското прашање. Како делегат од Битолскиот револуционерен округ бил еден од учесниците на Рилскиот конгрес од 1905 година. На Конгресот ја поддржал струјата која се залагалча за демократизација и децентрализација на Организацијата, но и примена на изборните начела. На Конгресот бил обвинет за присвојување на финансиски средства кои и припаѓале на Организацијата, самоволието по одредени прашања, но и за попустливост кон српските чети кои дејствувале во Македонија. На крајот на Конгресот, во духот на заложбите за помирување и кохерентност, Борис Сарафов и другите обвинети биле амнестирани. Таа тенденција за помирување имала краток рок. Во текот на 1906 година дејствувал со чета во Скопско, Битолско и Солунско. Судирот помеѓу Сарафов и групата Серчани на чие чело стоел Јане Сандански се повеќе се продлабочувал. На 28 ноември 1907 година е ликвидиран, заедно со Иван Гарванов, од страна на Тодор Паница по наредба на Јане Сандански и неговите соработници.
[10] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.2.
[11] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.3.
[12] Ibidem, л.3а.
[13] Туше Делииванов (1869- 1950), македонски револуционер, член на МРО/ТМОРО. Роден е во градот Кукуш, Егејска Македонија. Завршил бугарска егзархиска гимназија во Солун. По професија бил учител. Учителствувал во Штип, Кавадарци и Кукуш. Бил назначен за претседател на околискиот комитет на МРО во Кукуш во 1895 година. Во 1901 година бил уапсен од турската власт и затворен, но успеал да побегне од затворот. Преминал во нелегалност и во 1903 година бил назначен за, член на ЗП на ТМОРО која што функција ја извршувал до 1903 година. Починал во Софија, Бугарија.
[14] Марко Секулички (1848-1925), македонски револуционер, член на ТМОРО/ВМОРО. Роден е во село Секулица, Кратовско. Во 1870 година заедно со неговиот брат Никола создал ајдучка дружина и дејствувале во Кратовскиот, Кумановскиот и Велешкиот регион. Работел како трговец. Во периодот мај 1904-мај 1905 година бил пунктов началник на ТМОРО во Ќустендил. Учествувал во Балканските војни во редовите на Македонско-одринското ополчение во составот на 1-та единица на 7-та Кумановска дружина. Во 1923 година бил уапсен во Ќустендил од страна на бугарските власти поради судирот помеѓу владата на Александар Стамболиски и ВМРО. Починал во Ќустендил.
[15] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.4.
[16] Ibidem, 4.
[17] Ibid.,5.
[18] Ibid., 5а.
[19] Ib., 6.
[20] Ib., 6а.
[21] Ib., 7.
[22] Ib., 8
[23] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, 8а.
[24] Ibidem, 9.
[25] Ibid., 9а; Михајло Миноски, Ѓорче Петров, Скопје, 2014, 119.
[26] НБКМ- БИА (Софија, Република Бугарија), фонд 583, оп.2, а.е. 1, л. 7.
[27] НБКМ- БИА, фонд 583, оп.2, а.е. 1, л. 7, 8.
[28] Ibidem, 8.
[29] Ibid., 8.
[30] Ibid., 9.
[31] НБКМ- БИА, фонд 583, оп.2, а.е. 1, л. 9.
[32] Ibidem, 9а.
[33] Ibid., 13.
[34] Андон Ќосето (Андон Лазов Јанев) (1854- 1953), македонски револуционер, војвода на МРО/ТМОРО. Роден е во селото Голозинци, Велешко. Бил без образование. По нападот врз еден велешки бег, побегнал од неговото родно место и преминал во нелегалност. Пристигнал во Солун и се поврзал со членови на Организацијата кои го приклучиле во неа. Се поврзал со ЦК на МРО и започнал да извршува тајни доверливи работи за кои знаело само раководството на Организацијата. Извршувал терористички акции за ликвидирање на претставници на грчката и српската пропаганда. Бил соработник со д-р Христо Татарчев, Гоце Делчев и Јане Сандански. Од страна на Организацијата бил назначен за војвода на чета во Кукушко, Малешевско и Струмичко. Во 1901 година заедно со Сандански и неговата чета учествувал во аферата Мис Стон. Учествувал во Илинденското востание и со чета се борел во Прилепско, Мариовско и Велешко. По востанието ја продолжил револуционерната дејност во Струмичко и Малешевско. По внатрешните поделби и раскол во Организацијата, извесен временски период соработувал со Серскиот револуционерен округ, но набргу се разочарал од поделбите и се повлекол од активно учество во македонското револуционерно движење. Во 1907 година бил осомничен и привремено уапсен од бугарската власт поради обвинение за учество во убиствата на Борис Сарафов и Иван Гарванов. По создавањето на федерална Македонија во рамките на Југославија со писмо до македонското раководство го поздравил создавањето на македонската држава. Починал во Благоевград, Бугарија на 99 годишна возраст.
[35] НБКМ- БИА, фонд 583, оп.2, а.е. 1, л.13а.
[36] Ibidem, 11.
[37] Ibid., 11.
[38] Гоце Делчев, Писма и други материали, издирил и подготвил за печат Дино Кьосев, отговорен редактор Воин Божинов, Изд. на Българската академия на науките, Институт за история, София, 1967, 120.
[39] Ibidem, 120.
[40] Ibid., 127.
[41] Ibid., 130.
[42] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.10.
[43] Ibidem, 10.
[44] Ibid., 10а.
[45] Тома Карајовов (1869- 1950), македонски револуционер, член на ВМОРО/ВМРО. Роден е во Скопје. Завршил правен факултет на софискиот универзитет 1895 година. Во 1892 година бил еден од основачите на Младата македонска книжевна дружина во Софија. Во периодот помеѓу 1897-1900 година бил секретар на Бугарското трговско агентство во Битола. За време на Илинденското востание го редактирал весникот „Автономија„, задграничен лист на ТМОРО. Учествувал во формирањето на Бугарските конституциони клубови и е еден од нивните раководители (1908-1909 година). На Шестиот конгрес на ВМРО бил избран за заменик- член на ЗП. Бил долгогодишен службеник во бугарското Министерство за надворшни работи. Работел во дипломатските претставништва на Бугарија во Виена и Рим, а во 1924 година бил генерален конзул во Атина и бил надворешен претставник на ВМРО. Во 1925 година со одлука на ЦК, заедно со други дејци, е испратен во специјална мисија да ја претставува ВМРО во странство. Есента 1924 година престојувал во Виена од каде известувал за состојбите во македонските студетски кругови и преку ЗП сугерирал да се обрати поголемо внимание на студентите во Германија, Франција и Италија. Исто така сугерирал и да прекинат атентатите на ВМРО, особено низ европските градови, бидејќи се губела „симпатијата на општественото мислење во Европа‘‘ кон ВМРО, гледајќи ја како „анархистичка‘‘ организација. Во отворениот конфликт помеѓу Иван Михајлов и Александар Протогеров во 1928 година се приклучил кон Михајлов. Бил масон. Присуствувал како гостин на Седмиот конгрес на ВМРО одржан 21-25.07.1928 година во Крупник. Бил противник на насилни мерки спроведувани од помладата генерација во ВМРО. Бил специјален претставник на ВМРО(михајловистичка) во странство со седиште во Берлин. Починал во Софија.
[46] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.11.
[47] Ibidem, 12.
[48] Ibid., 12а.
[49] Ibid., 12а.
[50] Михаил Чаков (1873-1938), македонски револуционер, член на ТМОРО/ВМОРО. Роден е во Гуменџе. Завршил Егзархиска гимназија во Солун. Во редовите на ТМОРО се приклучил во 1897 година. Дејствувал како четник под команда на војводата Михаил Апостолов Попето. Во периодот помеѓу 1901 и 1908 година бил војвода на чета која дејствувала во Петричко, Серско, Драмско, Кумановско и Велешко. Учествувал во борбата со турската војска во селото Баница во која загинал Гоце Делчев. Во Илинденското востание учествувал како војвода на чета којашто дејствувала во Мелничко. Бил учесник во битката на Ножот на 14 јули 1907 година. Учествувал како војвода на 11-та чета во составот на Македонско-одринското ополчпение и учествувал во борбите за Банско, Разлог, Неврокоп, Драма и Кавала. Учествувал во Првата светска војна во составот на 85-от пешадиски полк во бугарската армија. По Првата светска војна бил дел од раководството на Илинденската организација. Во 1923 година во неговиот дом привремено се наоѓале моштите на Гоце Делчев. Во 1928 година по поделбата во Организацијата бил член на седумчлена комисија за помирување на двете крила на ВМРО. Починал во Софија.
[51] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.13.
[52] Ibidem, 13а.
[53] Ibid., 14.
[54] Ibid., 15а.
[55] Ib., 16.
[56] Ib., 16а.
[57] Панајот Бајчев, македонски револуционер, член на МРО/ТМОРО/ВМОРО, војвода во Кумановско. Роден е во градот Видин, Бугарија. Во 1903 година бил назначен за војвода на чета во Штипско. За време на Илинденското востание се борел во четата на војводата Христо Чернопеев и учествувал во судирот со турската војска во близина на градот Кочани при обидот за навлегување во Македонија. Во периодот 1904- 1905 година бил назначен за војвода на Организацијата во Кумановско. Учествувал и како делегат на скопскиот окружен конгрес во 1905 година. Во Првата балканска војна 1912 година повторно се нашол во четата на војводата Христо Чернопеев и учествувал во ослободувањето на градот Кавала од турската војска.
[58] ЦДА, фонд 1938К, оп.2, а.е. 56, л.17.
