Низ целиот текст на нацрт-стратегијата, подготвувачите го користат терминот правосуден систем или правосудство, додека во насловот е употребен терминот правосуден сектор. Веројатно подготвувачите првенствено биле водени од реформите во јавната и во државната администрација во земјата, како и од постојниот Закон за вработените во јавниот сектор, закон кој не се однесува in concreto на вработените во правосудниот систем имајќи предвид дека во него се утврдени само најважните, основните начела во организацијата и работата на вработените во јавната и во државната администрација, додека сите останати прашања се уредени со посебните закони.
Документ што на самиот почеток реди пофални зборови за сите донесени закони од областа на правосудството, констатира дека во тие закони се вградени сите европски и меѓународни стандарди, но дека проблем била „нивната недоследна реализација и имплементација“, не може да се нарече стратегија. Документ во кој и самите подготвувачи велат дека има решенија што го „враќаат правосудниот систем назад“ не може да има капацитет на стратегија за реформи.
Не може да се зборува за реформска стратегија со која се прави план за преземање идни квалитетни чекори, а во која се предлага враќање на системот назад „кон законските решенија донесени пред 2009 година“ кога е познато дека токму тие законски решенија донесени пред 2009 година биле предмет на сериозна критика од страна на европските партнери.
Не може како водечки концепт врз кој е градена стратегијата да се посочува дека во Македонија сме имале добри закони работени според инструкциите и согласно стандардите на ЕУ, но дека примената на законите е засенета со „политизација на судството и нарушена независност на судството што резултира со низок степен на квалитет и недоверба на граѓаните во институциите на правосудниот систем“ (стр. 2).
Што стратешко најдоа подготвувачите на нацрт-стратегијата во овој водечки концепт?
Ако законите се во ред, како што признаваат и самите подготвувачи на стратегијата, а е забележана нивна лоша примена, тогаш акцентот во стратегијата треба да биде ставен на конкретните начини, или поточно одговори како најефикасно да се надминат овие политички влијанија, како поефикасно да се пристапи кон целосно и доследно почитување на законите од страна на сите и на секого во државата, како да се дојде до вистинско и целосно ослободување на судството и на јавното обвинителство од сите видови влијанија, а посебно од партиските влијанија и притисоци од извршната власт, и дали актуелната извршна власт покажува одговорност кон почитувањето на принципите на независност и самостојност на судската власт и кон почитувањето на законите и на правото во државата воопшто.
Ако останат постојните констатации во нацрт-стратегијата практично излегува дека таа во најголем дел е депласирана имајќи ги предвид клучните причини поради кои и се предлага да биде донесена.
Во точка 1.2. каде се набројани клучните причини, меѓудругото, се наведува „грубото мешање на извршната власт во позицијата на системската независност и самостојност на правосудните институции“ што е, пред сė, политичка, а не правна констатација, причина која не бара никакви законски измени или дополнувања, ниту донесување на нови закони, а уште помалку некакви реформи со стратешки предзнак.
За отстранување на политичките притисоци и влијанија врз судството и врз јавното обвинителство не е потребно менување на закони, не се потребни стратегии за реформи, туку е потребна сериозно изразена политичка подготвеност и манифестирање конкретна политичка волја од страна на актуелната извршна власт, и од страна на сите чинители на власта сега и во иднина да не вршат директни или индиректни политички влијанија и притисоци врз правосудните органи со цел нивно ослободување од стегите на власта.
Со реалното, а не само со декларативното ослободување на правосудниот систем од политичките влијанија и притисоци, практично ќе се надминат констатираните проблеми, „разнишаната позиција на правосудниот сектор, што, како што се вели натаму во нацрт-стратегијата, „ја довело во прашање и целината на демократијата и заштитата на слободите и правата на граѓаните во РМ“ (стр.2).
Документ што изобилува со политички констатации и забелешки главно афирмирани и илјадници пати слушнати на прес-конференциите на СДС и на граѓанските организации под капата на Сорос во годините кога оваа партија, и овие невладини организации беа во опозиција не може да биде стратешки, ниту да се нарекува стратегија.
Сега, кога оваа партија и овие невладини се на власт наместо да продолжуваат со истата реторика и пласирање исти тези во форма на стратегија треба да ги засукаат ракавите и да се фатат за конкретна работа. Работата што ќе ја сработат во насока на квалитетно подобрување на правосудниот систем ослободен од партиско-политички притисоци и влијанија ќе создаде далеку поквалитетна стратегија од понудената.
Кој сега ја спречува власта да ги надмине и да ги стави под контрола, како што велат во нацрт-стратегијата, „притисоците и влијанијата на извршната власт врз правосудната власт“?
Сега, како носители на извршната, и на централната власт во државата, можат без никаков проблем и пречка да ги решат проблемите со „политичките притисоци и влијанија“ преку нивно нечинење. Сега, од позиција на актуелна власт, имаат одговорност да не вршат притисоци врз судството и врз јавното обвинителство, но тоа не го прават.
Стратегија не е документ во кој проблемите поврзани со начелата на независноста и самостојноста на судството (стр.7, 8, и 9) се извлекуваат од „одредени перцепции дека пропишаните стандарди селективно се почитуваат од страна на судството и обвинителството во повеќе области…“.
Стратегија не може да се гради врз основа на лични перцепции, исто како што и „губењето на довербата на граѓаните во институциите на правосудниот систем“ не може да се констатира без конкретни докази. Во нацрт-стратегијата нема ниту една референтна правна анализа заснована на конкретни докази и факти или каква било друга анализа/испитување на јавното мислење врз основа на кои се извлечени „таквите перцепции на граѓаните“, а уште помалку се наведуваат конкретни примери каде постоела конкретна индивидуална повреда на начелата на независност и самостојност на судството или на јавното обвинителство.
На страна 8 е наведено дека главен проблем во судството е тоа што „критериумите за избор на судии се недоволно објективни, а постапката недоволно транспарентна“. Констатирано е и дека одлуките на Судскиот совет на РМ не се соодветно образложени што повторно влегува во доменот на паушални констатации со оглед на фактот дека нема наведено ниту една одлука врз основа на која се извлечени овие заклучоци.
Со стратегија не смее да се генерализира, да се става сė на едно купче, а уште помалку треба да се девалвира целокупното работење на Судскиот совет на РМ и на Советот на јавни обвинители со цел дискредитирање на професионалните квалитети и способности на сите досегашни, но и сегашни членови. Паушалните констатации за наводно неодговорно, нестручно и непрофесионално работење на судиите мора да бидат поткрепени со докази и цврсти аргументи ако овој документ навистина има за цел да биде третиран како државен.
На пример, на стр. 8 откако се напишани неколку паушални реченици за „назадување во работата на ССРМ, за зависност на судството од надворешни влијанија и за притисоци од различен вид“, подготвувачите на нацрт-стратегијата констатирале дека „критериумите за избор на судии се недоволно објективни поради што мора да бидат променети. Констатацијата не е поткрепена со предлагање на конкретни решенија како да се објективизираат критериумите за избор на судии. Нема предлози, ниту искуства од други земји како да се дојде до пообјективни критериуми за избор на судии и на јавни обвинители и кои параметри се најважни при утврдувањето на објективните критериуми.
Виси во воздухот и прашањето за „нетранспарентните постапки во Судскиот совет“, како подготвувачите на стратегијата предлагаат да бидат направени потранспарентни, како се планира зголемување на транспарентноста во работењето на Судскиот совет на РМ?
Најинтересна стратешка насока во нацрт-стратегијата е потребата од „воспоставување законска рамка за општествена и политичка рехабилитација на лустрираните лица“ во контекст на подобрување на независноста и непристрасноста на правосудството.
Личната потреба на еден од членовите на Советот за реформи во правосудството да добие општествена и политичка рехабилитација, очигледно ја има издигнато оваа точка во висока „стратешка насока“ на документот. Наместо подготвувачите на стратегијата да предложеле друг модел со кој граѓаните на РМ ќе можеа да стигнат до целосната вистина за општественото и политичкото минато на државата, за улогата на одредени поединци тогашни носители на функции во креирањето на тоа минато, подготвувачите на стратегијата побрзале да го стават во скут и под заштита нивниот член.
Со ваквата стратешка насока, граѓаните на РМ повторно ќе останат покуси и измамени во очекувањата да ја добијат вистината од социјалистичкото и од транзициското минато. Граѓаните повторно нема да дознаат што точно се случувало, кој и зошто кодошел, кој и зошто соработувал со странските тајни служби против интересите на Македонија, кој и зошто не бил казнет поради ширењето на антимакедонските политики?
Оттука, логично се поставува прашањето: кој е поголема жртва во случајов, оној за кого се најдени цврсти докази дека работел против Македонија со цел сопствено богатење и благодет, или жртва е Македонија и нејзините граѓани затоа што нема(ло) кој да ги казни ваквите прекршители?
Наместо подготвувачите на нацрт-стратегијата да предложеја модел со кој ќе се замени укинатата лустрација во форма на нова комисија за вистина (или комисија за помирување) во РМ (или двата сегмента вклучени во еден орган) со цел откривање на сите нанесени неправди и злодела од минатото, и да предложеа мерки во насока на помирување меѓу граѓаните, како и добивање соодветна оштета (репарација) на граѓаните кои имаат претрпено сериозна штета од антимакедонските дејствија, тие одлучија да застанат во одбрана на страните за кои има цврсти докази дека биле кодоши и дека биле во служба на странски држави спротивно на македонските интереси.
Единствено излезно решение понудено во нацрт-стратегијата е подготвување закон за општествена и политичка рехабилитација на лицата опфатени со досегашната лустрација што е навивачки став, став кој не може да биде дефиниран како стратешки, затоа што не ги решава, ниту пак ги затвора горливите проблеми поврзани со оваа тема, туку дополнително ги усложнува и проблематизира.
Со цел да се надмине оваа неправда на Министерството за правда му предлагаме донесување нов закон со кој ќе биде предвиено формирање и утврдување надлежности на една независна и стручна Комисија за вистина и помирување меѓу граѓаните со мандат да ги истражи сите доказни материјали и информации од Државниот архив на Македонија, и од други места за направените штетни активности од страна на одредени лица врз поголема група граѓани, но и врз државата во време на социјализмот и транзицијата кога извршувале важни државни и политички функции во земјата.
Четврта стратешка насока предложена во нацрт-стратегијата е дека е потребно предлагање нови законски критериуми и постапка за индивидуална и колективна одговорност на членовите на Судскиот совет и Советот на јавни обвинители, но без конкретизирање на критериумите, што точно треба истите да содржат, како и каква нова постапка за индивидуална и колективна одговорност се предлага од страна на подготвувачите на стратегијата.
Како петта стратешка насока се предлага членовите на Судскиот совет и Советот на јавни обвинители да се избираат од редот на најискусните судии и јавни обвинители, како и од останати претставници од правничките професии. Иако според предлагачите на стратегијата, „постојниот систем на непосредни избори“ што се организираат од страна на судиите за директен избор на членови на Судскиот совет, а кај обвинителите за избор на членови во Советот на јавни обвинители, „претставува солидно решение доколку се исклучат политичките влијанија при изборот!?“ (стр.31), сепак тие инсистираат да се внесат промени во условите и критериумите за избор во насока на избор на најискусните судии и јавни обвинители. При тоа не е наведено дали овој критериум „најискусни судии и јавни обвинители“ ќе значи дека помладите судии и јавни обвинители нема да имаат право да се кандидираат на изборите, и што точно значи критериумот „најискусен судија или јавен обвинител“?
До сега, во многу прилики се покажало дека годините и искуството во работата не се секогаш пресудни за квалитетот во судиското работење. Има многу примери во пракса каде помлади судии сработиле далеку поголем број, но и посложени, потешки предмети во споредба со постарите колеги, што не ги чини помалку или повеќе подобни да бидат кандидати за членови на ССРМ.
Ако се прифати предлогот во нацрт-стратегијата, ќе испадне дека помладите судии без разлика на нивното работење нема да имаат еднакви можности и еднаков пристап како и најискусните судии да бидат избрани за членови во Судскиот совет, или кај јавните обвинители во Советот на јавни обвинители, што е спротивно на член 23 од Уставот на РМ каде стои дека „секој граѓанин има право да учествува во вршењето на јавни функции“.
Истото ова важи и за предлог-решението најискусните претставници од правничките професии да бидат избирани за членови на ССРМ и на Советот за јавни обвинители. Како и кој ќе го мери искуството кај претставниците од правничките професии (универзитетски професори, адвокати, нотари и слично) и врз основа на кои и какви критериуми?
Во контекст на седмата стратешка насока во која се предлага депрофесионализација на членството во ССРМ и во Советот на јавни обвинители на РМ сметаме дека е „враќање чекор назад“, бидејќи предлозите дадени во нацрт-стратегијата за независност и самостојност на советите се контрадикторни со предлогот за депрофесионализација на членството.
Невозможно е во исто време да се биде активен судија или активен јавен обвинител, со полно работно време во судот или во јавното обвинителство, а од друга страна, професионално, стручно и одговорно да се врши функцијата член на ССРМ, или член на Советот на јавни обвинители на РМ. Депрофесионализацијата ќе значи разводнување на одговорноста и посветеноста во работењето на членовите на ССРМ или на Советот на јвни обвинители, но и разводнување на работата како редовен судија или јавен обвинител што не оди во прилог на подобрувањето на квалитетот на нивната работа. Истото може да биде причина за сериозен судир на интереси.
Во однос на осмата стратешка насока напоменувам дека истата е во спротивност со препораките на Прибе и заложбата на европските експерти влезот во судството и во јавното обвинителство да оди исклучиво преку Академијата за обука на судии и на јавни обвинители (види прв и втор Извештај на Прибе).
Предлогот содржан во нацрт-стратегијата „одреден процент на судии и јавни обвинители да не се дипломци од Академијата (долгогодишни и искусни стручни соработници, адвокати, универзитетски професори, и претставници на други правни професии) значи враќање една и пол деценија назад на судството и на јавното обвинителство, како и релативизирање на значењето на Академијата, која е воспоставена како независен орган токму од страна на ЕУ преку посебен за таа цел одобрен европски проект во 2005 година.
Во однос на првата стратешка насока предвидена на стр.12 дека оценувањето на судиите треба да се заснова на „објективни критериуми и да се фокусира на професионални вештини способност, интегритет и искуство, повторно ја отвора горенаведената дилема како и кој ќе ја цени објективноста во работењето на судиите, како ќе се оценува интегритетот во работата на судиите, а како способноста на судијата?
Станува збор за критериуми кои можат да бидат лесно предмет на релативизирање и субјективна проценка зависно од тоа кој ќе го врши оценувањето на судиите и на јавните обвинители. Во однос на втората стратешка насока „унапредувањето на судијата да биде во корелација со судскиот стаж на судијата и со тежината на предметите кои ги решава“ повторно важи горенаведената констатација дека не секогаш најстарите судии се и најискусни и соочени со решавање на најтешки предмети.
Со електронскиот систем на распределба на предметите практично е оневозможено „местење“ или штелување посложените предмети да се паднат само кај постарите судии, што значи дека и ваквиот пристап за унапредување на судиите е прилично неправеден и дискриминаторски поставен.
Во контекст на претходно кажаното е и четвртата стратешка насока за „законско допрецизирање и објективизирање на поимот „истакнат правник“. Зошто подготвувачите на стратегијата бараат допрецизирање и објективизрање само на поимот „истакнат правник“, а не и на останатите, како што велат „објективни критериуми“ за избор на судии и на јавни обвинители, за оценување на работата на судиите и јавните обвинители, за унапредување на судиите и на јавните обвинители, за утврдување дисциплинска одговорност итн. Објективните критериуми мора да бидат таксативно и прецизно наведени и дефинирани во законот со цел да не се пристапи кон нивна субјективизација од случај до случај.
Во однос на деветата стратешка насока (стр.13), судската пракса да се користи како средство за аргументација на одлуките треба да се напомене дека во РМ судиите и јавните обвинители, како и сите останати носители на јавни функции и јавни овластувања мора да работат исклучиво по Устав, закон и меѓународни договори ратификувани во согласност со закон.
Судската пракса, иако е извор на правото во земјата, не може да се смета за задолжително средство за аргументација на одлуките. Судската пракса може и треба да се споделува меѓу судиите во текот на задолжителните и континуирани обуки што ги посетуваат сите судии и јавни обвинители во Академијата, но и организирани од Здружението на судии и јавни обвинители, потребно е истата да се споделува меѓу судиите, судиите и јавните обвинители да разговараат и да разменуваат искуства за поголема воедначеност на судските и на јавнообвинителските одлуки во земјата, но истата не може да се смета како задолжително средство за судиско аргументирање имајќи предвид дека правниот систем во РМ е континетално-европски, а не англосаксонски. Истото важи и за предлог-стратешката насока да се воведе „модел на пресуди по чии рамки би се движеле судиите при пишувањето на образложението на пресудата“.
Иако и самите предлагачи на решението посочуваат дека со структурирањето на пресудите нема да дојде до ограничување на работата на судијата, тие фактички со негирањето признаваат дека таквото структурирање, сепак, може во голема мера да повлијае врз независноста и професионалниот интегритет на судијата, како и врз слободното судиско уверување.
Структурирањето на пресудите е чекор до целосно вкалапување на судиите со ограничување на нивното право самостојно да оценат во која насока и како треба да биде формулирана пресудата за одреден предмет. Секој предмет е приказна за себе. Секој предмет има свои специфики кои не можат да бидат предвидени во ниту еден, па нека е и најзидржан и перфектен урнек на пресуда.
Структурирањето на пресудите е чекор назад кој ќе доведе до унифицирање и целосно воедначување во работата на судиите спротивно на европскиот и уставниот концепт за самостојност и независност на судиите во работата и во слободното судиско уверување.
Во однос на последната стратешка насока на стр. 13, реорганизација и демонополизација на Академијата за обука на судиите и јавните обвинители останува нејасно што точно се предлага да биде реорганизирано и демонополизирано во Академијата.
На страна 14, предлагачите на нацрт-стратегијата како стратешка насока го наведуваат нормативното регулирање на одговорноста на Судскиот совет на РМ и на Советот на јавни обвинители и воспоставување на практика за отчетност и одговорност на членовите на двата совета. При тоа не е допрецизирано како предлагаат да се утврдува таа одговорност (не се утврдени критериуми за одговорност), пред кого (пред кој орган) предлагаат да се поведува одговорноста на членовите на ССРМ и на Советот на јавни обвинители, и какви ќе бидат казните во однос на утврдената одговорност.
Констатираната потреба за нормативно регулирање на одговорноста на ССРМ и на Советот на јавни обвинители е прилично конфузна и нејасна што доведува до многу сомнежи и отвора бројни дилеми посебно во услови кога се предлага укинување на Советот за утврдување на факти и утврдување на дисциплинска одговорност на судиите.
Во однос на последната насока на стр. 14, функционални и транспарентни механизми за одговорност на судиите, јавните обвинители и претставниците на правничките професии, како и на судската и обвинителската администрација, повторно останува да виси во воздух дилемата што точно би опфаќал поимот „функционални механизми за одговорност на судиите, јавните обвинители и претставниците на правничките професии“?
Во точката 3.6. Пристап до правдата, 3.6.1. Бесплатна правна помош, предлагачите на нацрт-стратегијата даваат стратешка насока да се донесе целосно нов Закон за бесплатна правна помош со кој би се уредило обезбедувањето на правната помош за сите прашања и постапки, освен одбраната во кривичните постапки што е разбирливо и логично.
Она што не е разбирливо и не е логично е што се предлага донесување целосно нов закон без темелно да се утврдат причините за истиот, и без целосно да се оправда таквата потреба. Зошто предлагачите сметаат дека постојниот закон треба да се замени со нов? Такво образложение нема во нацрт-стратегијата.
Она што е многу во овој дел е што се предлага воведување „ефикасен систем за претходна правна помош (информации и советувања) составен од граѓански организации и правни клиники со посебен фокус на најранливите категории лица со тоа што, се предлага, ПРАВНИОТ СОВЕТ ДА БИДЕ ПРЕПОЗНАЕН КАКО КЛУЧЕН ВО РЕШАВАЊЕТО НА ПРАВНИТЕ ПРОБЛЕМИ.
Или со други зборови кажано, предлагачите на стратегијата сакаат на голема врата да ги внесат граѓанските организации како даватели на правна помош што би земале државни пари со крајно проблематичен акцент таквите правни совети да бидат сметани како клучни во решавањето на правните проблеми што е недозволено и недопустливо од повеќе причини:
Прво, граѓанските организации и до сега волонтерски имале право да даваат информации и советувања на сите граѓани што имале правни проблеми, па во тој контекст и на најранливите категории граѓани. Тоа никој и никаде го нема оспорено како можност. Напротив, сите граѓански организации кои имаат такви капацитети и знаење и до сега биле охрабрувани да им помагаат на граѓаните со информации и советувања како полесно да ја разберат правната терминологија, и како да им се олесни пишувањето дописи до судовите, и слично.
Второ, предлогот содржан во нацрт-стратегијата оди многу над ваквата и до сега предвидена законска можност, и има за цел со закон да се гарантира дека правните совети на граѓанските организации и правните клиники ќе бидат покриени со наплата од државниот буџет, и што тие е предвидено да бидат клучни во решавањето на правните проблеми на најранливите категории граѓани, што е целосно недозволиво и недопустливо.
Ничии правни совети, вклучително и оние дадени од адвокатите, не можат да добијат статус на „клучни“ во решавањето на правните проблеми. Оваа формулација има за цел подигнување на граѓанските организации на ниво на судии, па и повисоко од судии, бидејќи согласно насоката во стратегијата нивните правни мислења и совети судиите ќе мора задолжително да ги земат предвид при носењето на одлуките што е правен преседан.
И следната стратешка насока „овластување на граѓанските здруженија да изготвуваат правни писмена во управна постапка, а притоа да биде обезбеден надоместок на овластените здруженија за даден совет“ упатува на внесување мошне сериозен и опасен преседан кој е целосно неоправдан.
Прашањето што логично се поставува е кој орган би бил надлежен да дава овластувања, лиценци на граѓанските здруженија и на правните клиники да можат да изготвуваат правни писмена, и второ, попроблематично прашање, е зошто тоа овластување да биде дадено само за подготвување правни писмена во управна, а не и во друга судска постапка?
Контрадикторноста на стратешката насока се гледа веќе во наредната каде стои дека „правната помош треба да се однесува на сите правни области, вклучително и на вонсудските постапки“, па повторно останува нејасно дали предлагачите на стратегијата се залагаат овластените граѓански здруженија да даваат правна помош во сите правни области, или само во управната постапка, како што имаат наведено погоре во стратегијата?
И како најспорно се поставува следното прашање: зошто токму сега се бара „унапредување на финансирањето на системот за правна помош доведувајќи го поблиску, како што е истакнато во нацрт-стратегијата, до средната вредност на ЦЕПЕЈ во однос на БДП на државата.
Не може а да не се праша зошто токму сега кога предлагачите на стратегијата ја предлагаат можноста овластени граѓански здруженија да даваат правна помош на најзагрозените категории граѓани, наеднаш станаа многу заинтересирани и за унапредувањето на финансирањето на системот на правна помош?
Дали можеби се работи за конкретен интерес на некој/некои членови од Советот за реформа на правосудниот систем ова прашање да им се уреди за нив поисплатлив начин со цел нивно згрижување под државни јасли, со државни пари? Дали вака голем број „подобни“ за власта граѓански здруженија би добиле овластување да даваат правна помош за што би добиле и покачени надоместоци од државната каса?
Од една страна, се инсистира на унапредување на финансирањето на бесплатната правна помош, додека од друга страна, не се предлага конкретно кој ќе го врши исплаќањето на таквите зголемени и унапредени надоместоци, согласно која и каква тарифа, и кој ќе го контролира целиот финансиски процес на исплата на надоместоците?
Целосно нејасен е и предлогот да се воведе „деконцентриран систем на бесплатна правна помош преку користење на можностите на новиот ЗОУП, преку носење реални акти од страна на подрачните единици на Министерството за правда и можност за приговор до Министерството за правда по одбиените барања за бесплатна правна помош. Нејасно е што се мисли под поимот реални акти?! Зарем има и нереални акти?
Следна стратешка насока утврдена на стр.20 е воспоставување „систем на обуки, евалуација и надзор над квалитетот на работата на адвокатите и здруженијата“.
Прво, не е воопшто јасно од која причина предлагачите ги мешаат адвокатите со граѓанските здруженија што евентуално би биле овластени да даваат правна помош, кога станува збор за две сосема различни работи.
Не треба да се заборави дека адвокатурата согласно член 53 од Уставот на РМ е предвидена како самостојна и независна јавна служба што обезбедува правна помош и врши јавни овластувања во согласност со закон, додека т.н. „овластени граѓански здруженија“, кои се уште во правниот систем имаат статус на надриписари не можат, ниту смеат да бидат изедначени со адвокатите. Со оваа насока каде на купче се зборува за евалуација, и надзор над работата на адвокатите и на здруженијата се девалвира и понижува адвокатурата во целина.
На стр. 27 од нацрт-стратегијата, во точката актуелна состојба во граѓанскиот сектор, во првиот пасус повторно провејува силна политичка констатација на која не и е местото во нацрт-стратегија дека „организациите од граѓанскиот сектор (ГО) имаа значајна улога во македонското општество изминативе години како клучен фактор кој придонесе за разрешување на политичката криза во земјата, и одржување на минималните професионални стандарди во правосудниот сектор“.
ОВАА НЕУМЕСНА КОНСТАТАЦИЈА ИМА ЗА ЦЕЛ ДА ГО ИЗДИГНЕ ГРАЃАНСКИОТ СЕКТОР КАКО НАДЗОР, КОНТРОЛОР НАД ПРАВОСУДНИОТ СЕКТОР ШТО Е ЗА СЕКАКВА ОСУДА, НО И ПРЕТСТАВУВА ПОНИЖУВАЊЕ НА СУДИИТЕ И НА СИТЕ ЧИНИТЕЛИ ВКЛУЧЕНИ ВО ПРАВОСУДНИОТ СЕКТОР. Со констатацијата дека се потврдува големата улога на граѓанскиот сектор во „одржувањето на минималните професионални стандарди во правосудниот сектор“ комплетно се има за цел да се девалвира судството во РМ.
Запрепастува леснотијата со која се изнесува една ваква тешка констатација во нацрт-стратегија за реформа на правосудниот сектор, а при тоа нема никаква реакција од страна на Министерството за правда, но и од страна на засегнатите страни (судството, јавното обвинителство, адвокатите, нотарите, медијаторите, извршителите).
Запрепастува и леснотијата со која се бара реорганизација на македонското судство со намалување на бројот на основните судови, и воведување воедначена судска пракса кај второстепените судови без детална и сеопфатна анализа што тоа конкретно ќе значи за правосудниот систем во земјата, но и за достапноста на правдата на граѓаните.
Зачудува и „образложението“ за редефинирање, односно престанок на потребата од постоење Виш управен суд и наместо суд воспоставување на управно одделение при Врховниот суд на РМ. Се предлага укинување на суд и негово деградирање, сведување на ниво на судско одделение. Единственото образложение за овој предлог е што истото се прави со цел намалување на финансиските импликации врз буџетот на државата. Значи, се предлага укинување на Вишиот управен суд само и единствено од финансиски причини, без при тоа да биде приложена соодветна финансиска анализа што конкретно тоа ќе значи за буџетот на судството ако се има предвид дека новиот предлог е основање ново судско одделение во рамките на Врховниот суд!? Каде се цени дека ќе биде направена заштеда на буџетските пари?
Од друга страна, подготвувачите на нацрт-стратегијата бараат дополнителна анализа за воведувањето на уставната жалба како механизам за заштита на слободите и правата загарантирани со Уставот и со ЕКЧП во услови кога РМ остана единствена држава во Европа која ја нема предвидено уставната жалба како последен филтер за поднесување жалба против државата пред Европскиот суд за човековите права.
На страна 34, во делот на Јавното обвинителство, се предлага надлежноста на Јавното обвинителство на РМ да биде проширена и со гонење на кривични дела од висок профил на корупција (white collar crime) како и создавање на законски предуслови за продолжување на работата на СЈО како посебно одделение во рамките на ЈОРМ. Во нацрт-стратегијата се бара инкорпорирање на СЈО во ЈОРМ, без да се каже ниту збор за начинот на кој се пополнуваа работните места во ова СЈО. Нема ниту збор за непотизмот на Катица Јанева, за вработувањето на својот внук, на децата на актуелни судии кои политички навиваат за Заев и СДС, нема ниту збор за недомаќинското трошење народни пари без детален отчет за тоа, нема ниту збор за спојот/соработката меѓу пропагандата на Заев, од една, и работата на СЈО насочена исклучиво против функционерите и членовите на ВМРО-ДПМНЕ. За таквата очигледна за сите необјективност и пристрасност на вработените во СЈО нема НИТУ ЕДЕН ЗБОР во нацрт-стратегијата.
Критички акцент е ставен и на работата на Академијата за судии и јавни обвинители посебно во делот дека единствено од Академијата се регрутираат идните кандидати за судии и јавни обвинители. Интересно е што единственото понудено излезно решение во нацрт-стратегијата според подготвувачите на нацрт-стратегијата е одреден процент на судии да можат да се избираат од редот на искусните правници, а за останатите да важат правилата за избор во судии преку посетување задолжителна почетна обука во Академијата. Со ова се има за цел да се уназади сегашната позиција на Академијата и да се сведе на тело кое би вршело обуки на веќе избраните судии и јавни обвинители спротивно на препораките содржани во Извештајот на Прибе.